جیمز انسور و صورتک‌های عجیب‌وغریب دنیای نقاشی‌هایش!

جیمز سیدنی ادوارد بارون انسور، نقاش و گراوورساز بلژیکی، نقاش فعال در سبک اکسپریسیونیسم یا هیجان‌گرایی، یکی از بهترین نقاشان این سبک هنری است. جیمز انسور را با صورتک‌های عجیبی که در نقاشی‌هایش دیده می‌شود می‌شناسند، این صورتک‌ها بیننده را به دنیای عجیب خیالات انسور می‌برد و لحظه‌ای انسان را از دنیا جدا می‌کند.

جیمز انسور در شهر ساحلی اوستنده در بلژیک به دنیا آمد. مادر انسور در فروشگاهش صورتک‌های عجیب‌وغریب مخصوص مراسم‌های مذهبی و فرقه‌های مختلف داشت، شاید بتوان ریشه این علاقه انسور را در تصاویری دانست که در کودکی چندین بار آن‌ها را می‌دیده است.

انسور بلژیکی را می‌توان به‌عنوان یکی از سردم داران جنبش اکسپرسیونیسم دانست، انسور هم مانند بسیاری از هنرمندان بزرگ دیگر در زمانش به‌خوبی و آن‌گونه که باید درک نشد، در سال‌های اولیه قرن نوزدهم کمتر کسی انسور منحصربه‌فرد را می‌شناخت با او در ارتباط بود.

فضای آثار انسور از شروع کار هنری‌اش فضایی تاریک و ضرب قلم‌هایی هیجانی بود ولی باگذشت زمان خیال و وهم به کارش اضافه شد و صورتک‌های عجیبش پیدا شد. آدم‌های تابلوهای انسور بسیار عجیب و شاید کمی وحشتناک‌اند.

صورت‌های کریه و اسکلت‌هایی که در آثار انسور دیده می‌شود به‌نوعی امضای کار او تبدیل شدند و پس از مدتی با دیدن این شخصیت‌ها در هر اثری می‌توان تشخیص داد که این کار اثر انسور است.

یکی از جنجالی‌ترین آثار انسور که در سال ۱۸۸۹ خلق شد، اثر «ورود مسیح به بروکسل» بود که سروصدا و اعتراض‌های زیادی در پی داشت. جامعه این اثر را نپذیرفت و قشر مذهبی اعتراض‌های زیادی به این اثر انسور داشتند و حتی آن را غیر مسیحی خوانند. انسور که آدم گریز بود با داستان‌های پیش‌آمده برای این تابلو مردم‌گریزتر شد و کمتر در مکان‌های عمومی حضور پیدا می‌کرد.

ورود مسیح به بروکسل

در تابلو ورود مسیح به بروکسل، مسیح در میان کارناوالی با صورتک‌های عجیب‌وغریب است، درواقع شاید تعبیر این تابلو را نوعی شوخی و بی‌ارزش پنداشتن باورهای مذهبی دانست. در آن دوران انسور در انجمن «بیست‌ها» مشغول به فعالیت بود، حتی این انجمن هم اجازه نداد که اثر ورود مسیح به بروکسل در گالری‌اش به نمایش دربیاید.

در آثار انسور تأثیر بسیاری از هنرمندان دیده می‌شود ولی شاید بتوان گفت که انسور بیشترین تأثیر را از دومیه گرفته است. دومیه در بسیاری از آثارش افراد را با چهره‌های زشت و شاید واقعی‌شان نشان می‌داد.

نکته جالبی که در رابطه با انسور و آثارش وجود دارد این است که هرچه انسور پیرتر می‌شد، صورتک‌های آثارش ترسناک‌تر و وهم‌انگیزتر می‌شدند. در آثار متأخرش می‌توان نشانه‌های بارز سورئالیسم را دید، سورئالیسمی که حتی به آثار دالی نزدیک می‌شود.

یکی دیگر از تابلوهای مشهور انسور، «ازدواج ماسک‌ها» است که در سال ۱۹۱۰ خلق‌شده است. انسور رابطه خوبی با پدر و مادرش نداشت و درواقع این اثر به‌نوعی کنایه از رابطه بد انسور با خانواده‌اش است. پدر انسور به اوستنده تبعیدشده بود، رابطه خوبی با همسرش نداشت و مدتی پس از تبعید الکی شد. این مشکلات تاثیر زیادی بر زندگی انسور داشت و او را از خانواده دور کرد. همان‌طور که اشاره شد مادر انسور در طبقه همکف خانه‌شان مغازه‌ای داشت که پر از اجناس عجیب‌وغریب و صورتک‌های مخصوص مراسم‌های آیینی بود. انسور در تابلو ازدواج ماسک‌ها صورت‌ها را به شکل ترسناک و عجیبی در کنار هم قرار داده است.

ازدواج صورتک ها

توطئه یکی از آثار مشهور انسور است که در سال ۱۸۹۰ خلق‌شده است. اگر بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای نگاهی به اثر بیندازیم در نگاه اول ترس و لبخند تصنعی صورتک‌ها ما را به فکر فرومی‌برد. انسور چهارچوب‌های تصنعی و لبخندهای زورکی جامعه را درک نمی‌کرد و همیشه با این مسئله مشکل داشت. در تابلو توطئه به‌وضوح می‌توان دید که انسور از لبخندهای مصنوعی جامعه‌اش بیزار است.

توطئه

اعتراض اصلی مردم جامعه زمان انسور به این بود که چرا انسور همیشه خود را جدای از جامعه می‌داند و در آثارش فقط مردم را با چهره‌های خشن نشان می‌دهد و خبری از خود نقاش در تصویر نیست. انسور در طول دوران هنری‌اش سلف پرتره های کمی از خود به جا گذاشت ولی اثر «تک‌چهره انسور» از آنری دو گرو، شخصیت انسور را به‌خوبی نشان می‌دهد. در این تابلو چهره انسور به‌صورت واقع‌گرایانه نقاشی شده است ولی چند صورتکی که پشتش قرار دارند به سبک خود انسور طراحی‌شده‌اند. این تابلو تنهایی انسور در جامعه و دورانش را نشان می‌دهد.

انسور در سال ۱۹۳۳ نشان لژیون دونور را دریافت کرد و همچنین آلبرت یکم بلژیک لقب بارون را به او اعطا کرد. در سال‌های آغازین جنگ جهانی دوم خطر حمله و بمباران شهر محل سکونت انسور را تهدید می‌کرد، از انسور خواستند که شهر ساحلی محل سکونتش را ترک کند و به‌جایی امن برود ولی او نپذیرفت.

محبوبیت انسور پس از جنگ جهانی دوم به اوج رسید و حتی بسیاری از گردشگران برای دیدن انسور به اوستنده سفر می‌کردند. این هنرمند منحصربه‌فرد در ۱۹ نوامبر سال ۱۹۴۹ در ۹۰ سالگی در زادگاهش درگذشت.