درباره اپرای عروسکی خیام
تالار فردوسیِ بنیادِ فرهنگی رودکی در اردیبهشت ماه امسال، میزبان یکی از بهترین اُپراهای عروسکی ایران، یعنی «اپرای عروسکی خیام» بود. استاد «بهروز غریب پور» که خود نویسنده، طراح و کارگردان این اُپرای عروسکی است، در این اثر از آهنگساز: «امیر بهزاد»، رهبر ارکستر: «فرنوش بهزاد»، آواگران: محمد معتمدی، اسحاق انور، وحید تاج، رها یوسفی، مهدی امامی، مهرداد ناصحی، حامد فقیهی، محمد فرزین ذوالقدر، شاهو عندلیبی، پیام رضایی، بهرنگ عجم، هادی فیض آبادی، رحمان تک دهقان، روشنک کی منش، سارا زارع، فربد خانی زاده، اسماعیل الله دادیان و بازی دهندگان عروسک: مریم اقبالی، علی پاکدست، علی ابوالخیریان، مرجان احمدی، مرضیه سر مشقی، مونا کیانی فر، نسیم امیر خسرو، هانی حسینی، سارا اقبال، مرضیه نادری، سحر کاظمی، الهام عابدی، مریم رحمانی، مهرنوش صادقیان، ثمین جواد زاده زاهدانی، رویا الماسی مهر، صدف بیگدلی، ساحل صفا، هانیه کرد کاظمی، مهرنوش خالقی، زینب اشرفزاده، الهام وفایی، سولماز بیکلری و سولماز رحیم زاده بهره برده است.
اُپرای عروسکی خیام، پیش از این نیز در تیرماه سال ۹۶ در تالار فردوسی اجرا رفته بود. بهروز غریب پور که سال گذشته «اپرای عروسکی عشق» را بر روی صحنه داشت، پیش از این، اپراهای عروسکی «رستم و سهراب» با آهنگسازی «لوریس چکناواریان»، «مکبث» با آهنگسازی «جوزپه وردی»، «عاشورا» و «مولوی» با آهنگسازی «بهزاد عبدی»، «حافظ» با آهنگسازی «امیر پورخلج»، «حافظ» با آهنگسازی «بهزاد عبدی»، «لیلی و مجنون» با آهنگسازی «اوزیر حاجی بیف»، «بازآفرینی لیلی و مجنون» با آهنگسازی «امیر بهزاد»، «سعدی» با آهنگسازی «امیر بهزاد» و نمایش سایه ای «آهو یاهو» با آهنگسازی «ابراهیم اثباتی» را روی صحنه آورده است.
غریب پور موسس «گروه تئاتر عروسکی آران» است. گروهی که خدمتِ زیادی به تئاتر و اپرای عروسکی کشور کرده از جمله: احیای خیمه شب بازی (تحت عنوان خیمه شب بازی به شیوه قاجار)، سفر به نقاط مختلف ایران و جهان برای معرفی خیمه شب بازی و اپرای عروسکی ایران، کارگاه آموزش و طراحی ساخت عروسک، اصول بازی دهندگی و کارگردانی در مکتب آران، راه اندازی و مدیریت موزه اُپرای عروسکی به منظور حفظ میراث فرهنگی در حوزه هنر نوین اُپرای عروسکی، برگزاری تورها و ورکشاپ های آموزشی برای سطوح مختلف سنی با هدف تربیت مخاطبان آگاه نمایش عروسکی و همکاری با دانشکده ها در حوزه آموزش های حرفه ای.
در روایتی آمده است که «خیام»، «حسن صباح» و «خواجه نظام الملک» سه یار دبستانی بوده اند که هر یک به راهی رفتند. حسن صباح، رهبر فرقه ی اسماعیلیه گشت، خواجه نظام الملک سیاست مداری بلند پایه شد و خیام دانشمند و شاعری گوشه گیر گشت که در آثارش اندیشه های بدیع و دلهره و اضطرابی از فلسفه ی هستی و جهان وجود دارد. «خورخه لوئیس بورخس» در داستانی به نام «راز وجود ادوارد فیتز جرالد»، به سه یار دبستانی اشاره کرده است. او داستان خود را اینگونه آغاز می کند: «مردی، به نام عمربن ابراهیم، در سده یازدهم میلادی (در نظر خودش سده پنجم هجری) در ایران زاده می شود، و قرآن و حدیث را از حسن بن صباح، بنیانگذار آتی فرقه ی حشیشین یا اسماعیلیه، و نظام الملک، که بعدها وزیر آلب ارسلان و فاتح قفقاز می شود، فرا می گیرد. این سه دوست از سر شوخی یا به طور جدی سوگند یاد می کنند که اگر روزی اقبال به یکی از آنان روی آورد، فرد خوشبخت آن دو تای دیگر را از یاد نبرد.»
دکتر بهروز غریب پور نیز این داستان این سه دوست را دست مایه نگارش و ساخت اپرای خیام قرار داده و از این سه شخصیت مهم تاریخی در نمایش خود بهره برده است. اُپرای خیام با صحنه ای از جنگ جهانی شروع می شود. جنگ، کشتار و ویرانی در شهرهای اروپایی ادامه می یابد. دو اُسقف از دیدن دیوان رباعیات خیام در سنگر سربازان به شدت متعجب و خشمگین شده، اشعار او را کفرگویی دانسته و فیتز جرالد، مترجم اشعار او را به باد انتقاد می گیرند و خیام را کافر می خواند. در ادامه خیام دیدگاهش در برابر هستی و کردگار را در فضایی انتزاعی تبیین می کند. «جابر» که شخصیتی خیالی است به او ملحق می شود، اما عقایدش نشان می دهد که او از شاگردان ابن سیناست، نسبتی که خیام نیز به او وصف شده و او را تالی ابن سینا دانسته اند. سپس بازاری در نیشابور را می بینیم که مرشدِ سایه باز با نمایش «دوزخ» مردم را به پرهیزگاری دعوت می کند. جابر به تماشاگران سایه بازی ملحق شده و با او در می افتد که چرا از خداوند فقط چهره ای ترسناک را به نمایش می گذارد و در ادامه خیام نیز به آنان افزوده می شود.
صحنه بعد مراسم سوگ فرزند در عمارت خواجه نظام الملک است که به دست فدائیان حسن صباح به قتل رسیده. موسی نیشابوری که مامور کشتن خواجه نظام الملک است در حین ماموریت و در فاصله زمانی که منتظر دریافت فرمان قتل است عاشق رودبه نامی، فرزند یک کاروانسرادار شده و میان عشق و ماموریتی که سرانجامی جز مرگ ندارد، سرگشته است و سپس تصمیم می گیرد با رودبه ازدواج کند و مراسم عروسی شان برپا می شود. در سوی دیگر در قلعه الموت، حسن صباح در مقابل ده ها فدایی، رسالت الهی خود را برای نجات دین و دنیا بیان می کند. در صحنه ی بعد کارگاه آهنگری به تصویر کشیده می شود که آهنگر در حال ساختن ابزار جنگ بوده و با مردی فرزانه به گفتگو نشسته است تا بداند حق با کیست با حسن صباح یا خواجه نظام الملک یا خیام و کشتار سران، امیران و صاحب منصبان سلجوقی به دست حسن صباح همچنان ادامه می یابد.
در این میان، در رصد خانه ی خیام، خیام عشق و خیام عقل با هم رو به رو می شوند و جابر، خیام را ستایش می کند که سرانجام تقویم جلالی را به پایان رسانده است و در نهایت نمایش با مویه ی خیام بر مرگ جابر و دعوت مردمان به شادی برای غافل شدن از دنیای ترسناکی است که بر زندگی بشریت چیره شده، به پایان می رسد و بدین شکل بهروز غریب پور روایتی موازی از زندگی این سه دوست ارائه می دهد.
نمایش های دکتر غریب پور، مملو از تکنیک، خلاقیت، انرژی و هنر است. اپرای عروسکی خیام با صدای بی نظیر آواگران آن و گروه اجرایی قدرتمند، یکی از بهترین نمایش هایی است که امسال به روی صحنه رفته و مخاطب را راضی نگه داشته است.
جدا از گروه تکنیکی و هنرمند آران، باید به اخلاق خوش استاد بهروز غریب پور نیز اشاره کرد. کارگردانی که بعد از اجرا در لابی سالن فردوسی و کنار موزه ی اپرای عروسکی، با صبر به تک تک سوالاتی پاسخ می دهد که به ذهن مخاطبان رسیده است. این رفتار استادانه باعث می شود مخاطب با ابهام سالن ترک نکند و بتواند در فضایی صمیمانه به پاسخ مورد نظرش برسد.
