آموزش سینما
سینما یک زبان است و مثل همه زبان های دیگر ، گرامر و قواعد خود را دارد . برای درک درست فیلم ها و شناخت دقیق و علمی سینما باید به زبان سینما مسلط بود . تنها در صورت تسلط به این زبان است که می توان اجزا تشکیل دهنده ی یک اثر سینمایی را شناخت و با آن ارتباط درستی برقرار کرد.
هدف ما در این آموزش این است که شما با کمک آن با اصول و قواعد اولیه سینما و گرامر آن آشنا شوید به گونه ای که درک مقدماتی از این رشته هیجان انگیر داشته باشید. برای دیدن این آموزش ها هر هفته با ما همراه باشید.
قالب های سینمایی
برای داشتن شناخت مقدماتی از سینما ابتدا لازم است قالب های سینمایی را بشناسیم این امر به ما کمک می کند که توقع ها و انتظار های خود را بر مبنای آن قالب مشخص بنا کنیم.
کلی ترین تقسیم بندی در زمینه سینما، تقسیم آن به دو قالب فیلم مستند و فیلم داستانی است. این تقسیم بندی و گرایش فیلمسازان به سینمای مستند و داستانی از همان آغاز پیدایش سینما در جهان وجود داشته است. وقتی برادران لومیر به عنوان یکی از نخستین مخترعان سینما در فرانسه ، دوربین شان را در ایستگاه قطار کاشتند و از رسیدن یک قطار به ایستگاه فیلم گرفتند یا خروج کارگران از کارخانه را فیلمبرداری کردند نمی دانستند که دارند نخستین فیلم های مستند سینما را می سازند . به این ترتیب برادران لومیر را باید در واقع نخستین مستند سازان جهان به شمار آورد.
اما در مقابل فیلمسازی بنام ژرژ مه لیس که او هم فرانسوی بود و کار اصلی اش اجرای نمایش و شعبده بازی در سالن های نمایش پاریس بود ، به جای فیلمبرداری از واقعیت های روزمره ، تخیل خود را به کار گرفت و به ساختن فیلم های داستانی پرداخت. ژرژ مه لیس را در واقع پدر سینمای داستانی می دانند. او کسی بود که بسیاری از حقه های سینمایی را کشف کرد و در فیلم هایش به کار برد.
سفر به ماه ، سفرهای گالیور و سیندرلا از جمله فیلم های داستانی ژرژ مه لیس به حساب می آیند.
بنابراین می بینیم که از همان آغاز نگاه فیلمسازان به جهان و واقعیت های پیرامون آنها با هم متفاوت بود. بعد ها با تحول سینما ، فیلم مستند، مفهوم مستقلی پیدا کرد و به یکی از مهم ترین قالب های سینمایی برای بازنمایی واقعیت های علمی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی تبدیل شد.
ویژگی های فیلم مستند
اما برا اینکه درک درستی از مفهوم فیلم مستند و تفاوت آن با فیلم داستانی داشته باشیم بهتر است مهمترین ویژگی های آن را بشناسیم.
مهم ترین ویژگی فیلم مستند این است که با واقعیت سر و کار دارد. حال این واقعیت ممکن است به دنیا آمدن یک بچه ، تصادف یک ماشین در خیابان ، کشته شدن یک سرباز در جنگ یا گل خوردن یک دروازه بان باشد. همه این رویدادها واقعی اند و می توانند موضوع یک فیلم مستند باشند اما نکته اینجاست که سینماگر مستند حق دخل و تصرف در این واقعیت را ندارد و باید آن را به همان شکلی که می بیند و در عالم واقع و در برابر دوربین او اتفاق می افتد ثبت کند. در غیر این صورت او وارد فضای فیلم داستانی شده است.
هرگونه دخل و تصرف فیلمساز در واقعیتی که جلو دوربین اتفاق می افتد باعث می شود که فیلم سندیت خود را از دست داده و از قالب مستند دور شود.
اگرچه نحوه ثبت آن واقعه و تفسیر فیلمساز از آن واقعه، خود مسئله مهمی است که باید جداگانه به آن پرداخت چرا که باعث می شود آن فیلم به روایت یک فیلمساز از آن واقعه تعبیر شود. از این منظر است که فیلم مستند نیز شکل واحدی ندارد و بسته به دیدگاه های سیاسی، احتماعی یا ایدئولوژیک هر فیلمساز، شکل منحصر به فردی پیدا می کند. به این معنا که اگر مثلا دو فیلمساز به طور همزمان از یک واقعه مثلا صحنه یک تصادف ماشین ، فیلمبرداری کنند باز هم فیلم های آن ها با هم یکی نخواهد بود چرا که هر کدام از یک زاویه متفاوتی و با نگاه متفاوتی به آن صحنه تصادف نگریسته اند و بنابراین نتیجه کار آن دو نیز متفاوت خواهد بود.
امروزه فیلم های مستند شکل ها و انواع متفاوتی دارند و نه تنها خواراک خوبی برای رسانه های خبری و تلویزیون ها و شبکه های ماهواره ای به شمار می آیند ، بلکه آنقدر اهمیت یافته اند که بر پرده سینما ها می آیند و به فروش زیادی دست پیدا می کنند.نمونه آن فیلم هایی است که مستند سازی به نام مایکل مور در سال های اخیر ساخته است از جمله فیلم بولینگ برای کلمباین و فارنهایت ۹۱۱
برخی فیلم های مستند به خاطر واقعی بودن صحنه های آن بیشتر از فیلم های داستانی بر بیننده اثر می گذارند و هدف فیلم های مستند برخلاف فیلم های داستانی سرگرم کردن بیننده نیست بلکه وظیفه آنها غالباً اطلاع رسانی و کشف حقیقت و آشنا کردن مخاطبان با موضوعی است که آن را نمی شناسند یا اطلاعات اندکی درباره آن دارند.
مستند ها انواع بسیاری دارند اما مهمترین شکل های فیلم مستند عبارتند از :
مستند خبری، مستند علمی ، مستند سیاسی، مستند اجتماعی ، مستند صنعتی ، مستند تبلیغاتی ، مستند آموزشی ، مستد شاعرانه ، مستند تاریخی ، مستند جنگ ، مستند ورزشی و مستند بیوگرافیکال
مستند خبری
مستند های خبری قدیمی ترین ، کلاسیک ترین و متداول ترین شکل فیلم های مستند است که معولا برای بخش های خبری تلویزیون ساخته می شود. در این مستند ها فیلمساز با استفاده از صدای یک گوینده که بر روی تصاویر می آید ، یک رویداد یا مجموعه ای از رویداد های خبری را روایت می کند . مستند های خبری اغلب در محل وقوع حادثه ساخته می شوند و گزارش مستقیم و دست اولی از آن حادثه محسوب می شوند . عیب این نوع فیلم های مستند این است که تاریخ مصرف دارند ودر دوره زمانی بسیار محدودی قابل استفاده اند و با کم اهمیت شدن آن رویداد خبری اهمیت خود را از دست می دهند اگرچه ارزش آرشیوی اسنادی خود را برای همیشه حفظ می کنند و می توانند در بررسی ها و تحلیل های خبری یا رسانه ای مورد استفاده قرار گیرند .
مستند علمی – آموزشی
مستند علمی نیز همانگونه که از نام آن پیداست موضوع آن به مسائل علمی مربوط است . در این مستند ها که معمولا پس از تحقیقات عمیق و همه جانبه در مورد یک پدیده یا کشف علمی ساخته می شوند ، فیلمساز با کمک مشاوران علمی که دارد ، سعی می کند مخاطبان خود را با دستاورد های علمی جدید آشنا سازد. دانشمندان ، پزشکان ، مخترعان ، پژوهشگران علمی و اساتید رشته های علوم دانشگاه ها ، غالباً در این نوع مستند ها به عنوان کارشناس دعوت می شوند و نظرات خود را در برابر دوربین سینماگر مطرح می کنند . مستند های علمی نه تنها خوراک خوبی برای تلویزیون ها هستند بلکه کاربرد زیادی در دانشگاه ها و مراکز و موسسات علمی دارند.
در بخش بعدی این آموزش سایر بخش های مستند ها را بررسی خواهیم کرد.