جلسه هشتم آموزش سینما

در جلسه قبلی در خصوص صدابرداری و تدوین صحبت کردیم اما در این جلسه قصد داریم به یکی از مفاهیم اصلی فیلمسازی یعنی میزانسن بپردازیم.

از مفاهیم کلیدی و مهم فیلمسازی و نقد فیلم میزانسن می باشد. میزانسن پیش تر در تئاتر مطرح بود  و  طراحی صحنه ، نورپردازی و حرکات بازیگران روی صحنه با مفهومی به نام میزانسن تعیین می شد. این اصطلاح فرانسوی به معنای صحنه پردازی می باشد.

برگرفته از لوگوی برنامه میزانسن

این عبارت ابتدا در نقد فیلم ها رایج بود و معنای متعددی را شامل می شد اما نظریه پردازان سینما آن را به کارگردانی فیلم تعمیم دادند در دنیای سینما  این اصطلاح به رابطه بین دوربین ، بازیگر و صحنه مربوط است. در واقع صحنه آرایی و عناصر صحنه و محل قرار گیری هر کدام را شامل می شود.

لباس ، صحنه ، نور و حرکات و حالات از عناصر میزانسن هستند.

 صحنه

صحنه می تواند محیط واقعی خارجی (خیابان) یا داخلی(اتاق خواب) باشد. در این صورت دوربین آن را به همان شکلی که هست ضبط می کند هرچند امروزه با پیشرفت تکنولوژی و با استفاده از جلوه های ویژه امکان دخالت در این صحنه ها نیز وجود دارد و در بسیاری از فیلم ها مواردی به این صحنه ها نیز اضافه می گردد.

ژرژ مه لیس اولین فیلمسازی بود که صحنه های فیلمش را در استودیو فیلمبرداری می کرد..

در ساخت صحنه ها اکثر فیلمسازان سعی می نمایند  مطابق با واقعیت های تاریخی ساخته شود اما برخی از فیلمسازان نیز آن را با توجه به برداشت ها و ذهنیات خود آماده می نمایند.فیلم کمال الملک اثر مرحوم علی حاتمی نمونه ای از این فیلم هایی است که مطابقت تاریخی دقیقی با دوران قاجار ندارد.

لباس و اکسسوار(اشیاء داخل صحنه)

لباس و اکسسوار نیز از عناصر میزانسن می باشند و از کارکرد های لباس در فیلم می تواند به تاریخی که فیلم در آن سال روایت می شود پی برد. به عنوان مثال نمی توان فیلمی در مورد دوران پیش از اسلام ساخت و شخصیتی را نشان داد که ساعت مچی به دست دارد یا مشغول فعالیت در شبکه های اجتماعی باشد. مگر اینکه با  نیت خاصی این کار انجام شود. مثلا در فیلم های کمدی می تواند شاهد چنین صحنه هایی بود.

بعضی از اشیا نیز مفاهیم خاصی را در سینما شامل می شوند و با دیدن این اشیا می تواند ژانر فیلم را فهمید. به عنوان مثال کلاه و اسب و هفت تیر از اشیا و عناصر اصلی فیلم های وسترن هستند. کلاشینکف ، چفته و پلاک تشخیص هویت نیز از عناصر اصلی فیلم های جنگی ایرانی به شمار می روند.

گریم یا چهره پردازی

از دیگر عناصر مهم میزانسن می تواند به گریم اشاره نمود که می تواند کارکرد های متفاوتی داشته باشد. گاهی هدف از گریم رسیدن به واقع گرایی است به عنوان مثال در فیلم هشتگ ساخته رحیم بهبودی فر، نیوشا ضیغمی با گریم سنگینی به یک پیرمرد تبدیل شده که تماشاگر او را در این قالب می پذیرید.

البته گریم در ژانر های  مختلف حالت های گوناگونی به خود می گیرد. به عنوان نمونه در فیلم های کمدی یا وحشت و حتی فیلم های فانتزی گریم کاراکر ها اغلب اغراق آمیز می باشد و از واقع گرایی فرسنگ ها فاصله دارد.

نورپردازی

نورپردازی نیز از دیگر عناصر میزانسن می باشد . هدف از نورپردازی فقط روشن نمودن لوکیشن نیست. نور می تواند به گونه باشد که یک مفهوم خاص را به بیننده منتقل نماید. نور دارای چهار مشخصه کلی ، کیفیت ، جهت ، منبع و رنگ می باشد که می تواند بر شدت کنش در صحنه اضافه نماید.

کیفیت و شدت نور

کیفیت و شدت نور با یکدیگر ارتباط مستقیمی دارند . در فیلم های ژانر وحشت معمولا نورپردازی تند و شدید است  که باعث ایجاد سایه ها و خطوط تیز می شود. اما در فیلم های معمولی باید از این سبک نورپردازی اجتناب شود.

جهت تابش نور

جهت تابش نور نیز از مشخصه های مهم نورپردازی است به عنوان مثال نوری که از پشت به شخصیت می تابد کاراکتر را پر رمز و راز جلوه می دهد که معمولاً در فیلم های پلیسی برای پنهان نگاه داشتن قاتل استفاده می گردد. و یا نوری که از پایین به چهره شخصیت می تابد وی را مخوف و شیطانی نشان می دهد. همچنین نور پردازی از بالا و یا نور های جانبی اجزای صورت کاراکتر را برجسته می کنند.

منبع نور

منبع نور از دیگر مشخصه های نوری است که باید در فیلم مشخص گردد به عنوان مثال وقتی فیلمی در یک اتاق اتفاق می افتد باید مشخص شود نور داخل اتاق چگونه تامین می شود با استفاده از لامپ یا نوری که از پنجره اتاق به داخل می تابد هرچند از نور های اضافه تری در هنگام فیلمبرداری استفاده می شود اما مشخص نمودن منبع نور امری واجب است که نوع نورپردازی را مشخص می نماید. و همچنین توجیهی برای نور محیط برای مخاطب می باشد.

رنگ نور

از دیگر مشخصه های نور همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم رنگ نور می باشد . اکثر فیلمسازان ترجیح می دهند از نور سفید در فیلم هایشان استفاده نمایند اما نور های رنگی نیز می توانند جلوه های خاصی روی فیلم داشته باشند.

حالت ها و حرکت های عناصر صحنه

حالت ها حرکت های بازیگران نیز نقش به سزایی در میزانسن دارد. البته این بخش فقط به حرکات بازیگران ختم نمی شود بلکه حرکات اشیا در صحنه نیز در این بخش جای دارند .در واقع اساس سینما حرکت است و بدون حرکت سینما معنا و مفهومی ندارد. بنابراین در یک ترکیب بندی ساکن کوچکترین حرکتی می توانند نگاه و توجه مخاطب را به خود جلب کند این حرکت می تواند حرکت یک جسم  بدون عامل حرکتی در فیلم های ژانر وحشت باشد و یا حرکت بازیگر از یک سمت به سمت دیگر صحنه و یا جهت نگاه کاراکتر به بخش دیگری که به وسیله دوربین ها انجام می شود.

فیلمساز می تواند حرکت و رفتار بازیگران خود را کنترل و هدایت نماید در واقع اگر میزانسن درست باشد بازیگران نیز می توانند قابلیت های خود را به بهترین شکل به نمایش بگذارند. در عصر جدید فیلمسازی بازیگران علاوه بر بدن و حالات چهره باید در بیان نیز توانایی های خود را به معرض نمایش بگذارند.

در این بخش با میزانسن به طور کامل آشنا شدیم در بخش بعدی سعی خواهیم کرد تا با بازیگری در سینما و مهارت ها و تکنیک های آن بیشتر آشنا شویم.