درباره نمایش «سیمین و فرزان»

 

نمایش «سیمین و فرزان» یکی از بهترین، خلاقانه ­ترین و دلنشین ­ترین نمایش ­های عروسکی سال­ های اخیر است. پیش از این در آرادمگ تنها یک نمایش عروسکی را معرفی کرده و به بررسی آن پرداخته بودیم: نمایش «اُپرای عشق» کاری از استاد «بهروز غریب پور» که یکی از بهترین های نمایش های سال گذشته بود. در این متن قصد معرفی و صحبت درباره نمایش عروسکی سیمین و فرزان را داریم و اما پیش از رفتن سراغ نمایش، در مقدمه ای کوتاه به توضیح مختصر این گونه ی جذاب نمایشی می پردازیم؛ گونه ای که گمان می رود برای کودکان خلق شده اما با دیدن نمونه های ارزنده آن متوجه جاذبه اش برای بزرگسالان نیز می شویم.

نمایش عروسکی، نوعی تئاتر است که در آن از عروسک یا اشیاء متحرکی استفاده می کنند که اغلب شبیه انسان یا حیوان بوده و توسط عروسک گردان به حرکت در می آید. در این نمایش ها، عروسک گردان ها از حرکت دست یا بازوی خود یا نخ هایی متصل به عروسک ها برای کنترل سر، بدن و گاهی دهان و چشم های عروسک استفاده می کنند. علاوه بر این، گاهی عروسک گردان ها به جای عروسک صحبت کرده و سپس حرکت دهان عروسک را با صدای خود هماهنگ می کنند. غالبا، از حرکات و بخش حرف زدن عروسک ها در داستان سرایی استفاده می شود. این گونه ی نمایشی چندیدن نوع دارد که می توان به سایه ای، ماسک و تن پوش، دستکشی، ماپت، نخی، سیاه و میله ای اشاره کرد که هر کدام جذابیت ها و شیوه ی اجرای خود را دارد.

«فهیمه عابدینی» در نمایش «سیمین و فرزان» از عروسک های کاغذی استفاده کرده است. نمایش های عروسکی، با استفاده از عروسک های تخت به نقاشی ها و تصاویر بی جان زندگی؛ حرکت و حیات می بخشد. این نوع نمایش با استفاده ی عروسک های منحصر بفردش با کمک سیم ها، میله ها و گاهی اوقات به وسیله ی آهن ربا با قابلیت حرکت های متنوع به جهت های متفاوت اعجاز می کنند. در شیوه ی نمایش عروسکی تخت، قسمت های مجزای عروسکها ابتدا روی مقوا چسبانده شده و سپس بریده می شوند. قسمت های تصویری کنار هم قرار می گیرند و به کمک مفصل هایی به هم وصل می شوند و سپس داستان مورد نظر کارگردان نمایش عروسکی روایت می شود. عروسک های تخت از تنه ی ثابتی برخوردارند؛ در صورت وجه ی انسانی عروسک، دست و پا و صورت و صورت حیوانی آن شاخ، دم و پاها دارای حرکت هستند.

عابدینی پیش از اجرای عموم نمایش «سیمین و فرزان» آن را در هفدهمین جشنواره بین المللی نمایش عروسکی (تهران – مبارک) به صحنه برده و مورد استقبال قرار گرفته بود. حال او این نمایش را با عروسک گردانی خودش و «صادق صادقی پور» بر روی صحنه سالن قشقاییِ تئاتر شهر آورده است. «فهیمه عابدینی» که خود دانش ­آموخته نمایش عروسکی است، متنِ نمایش «سیمین و فرزان» را از اُپرایی برگرفته از متن الکساندر پوشکین، گرفته و آن را به فارسی برگردانده است. او برای کاملا ایرانی کردنِ نمایش خود از عناصر ایرانی مانند تکنیک مینیاتور، ردیف­ های آوازی ایرانی و سازهای تنبک و تار استفاده کرده. عابدینی در شیوه اجرایی خود از تکنیک رومیزی بهره برده و عروسک ­ها و بخشی از دکور نمایش را از جنس کاغذ و به صورت دو بعدی، به شیوه تصویرسازی ­های چاپ سنگی دوران قاجار به روی صحنه آورده است.

نمایش درباره عروس و دامادی به نام سیمین و فرزان است که عروس شب عروسی ­اش گم می ­شود. پدر عروس به عشاق او وعده می ­دهد که هر کس سیمین را پیدا کند، او را به عقدش درمی ­آورد. در این میان فرزان به دنبال سیمین روانه می شود و به شمال می تازد. در غاری که برای استراحت انتخاب کرده متوجه می شود که سیمین دچار طلسم شده است. فرزان بلاخره با طی کردن فراز و نشیب هایی سیمین را پیدا می کند. او در این راه بر حریفان پیروز می شود و می تواند با سیمین ازدواج کند.

در این نمایش «عشق» موضوعی پررنگ و در بطن قصه است و چنان لطیف به تصویر کشیده شده که می­ توان آن را باور کرد. اقتباس موفق عابدینی از متنی خارجی، افزودن مولفه ­های ایرانی به متن، حذف عناصر غیر ایرانی، تغییر نام ­های خارجی به نام­ های ایرانی، همه باعث دلنشین شدن روایت عابدینی از این نمایش شده است.

در راستای موفقیت این نمایش عوامل بسیاری دخیل ­اند و هماهنگی همه این عوامل با هم است که سیمین و فرزان را به تجربه­ ای نو و دلنشین برای مخاطب تبدیل می­ کند. متن خوب و کارگردانی بی ­نقص عابدینی و بازی­ گردانی او به همراه «صادق صادقی ­پور» یکی از این عوامل است. عروسک ­ها و دکور کاغذی این نمایش مانند پازل می ­ماند و همه این قطعاتِ پازل روی زمینِ پشتِ میز اجرا چیده شده ­اند که بدون ذره ­ای وقفه باید در جای اصلی خود روی صحنه قرار بگیرند. این کار را بازی ­گردان ­ها در حالی که قصه را روایت می ­کنند، دیالوگ ­ها را می ­گویند و با موسیقی هماهنگ می ­شوند، به درستی انجام می­ دهند.

میز اجرا و طراحی دو بعدی عروسک ­ها نیز از امتیازات ویژه و بخش مهمی از خلاقیت این نمایش است. قصه ­ای که عابدینی روایت می­ کند چنان در شیوه اجرایی او نشسته که نمی ­توان آن را به شکلی دیگر تصور کرد. شکل روایت قصه سیمین و فرزان وابستگی بی قید و شرطی به طراحی دو بعدی و چاپ سنگی ­وارِ عروسک ­ها دارد. البته طراحان رنگ را نیز از قلم نیانداخته و این کار را با نورپردازی مناسب انجام داده ­اند. توجه زیاد به جزئیات و ریزه کاری ها باعث جذاب شدن نمایش شده؛ جزئیات دکور، جزئیات عروسک ها و ساخته شدن آنها در ابعاد مختلف، و جزئیات نورپردازی، حتی جزئیاتی که در قصه گویی، آواهای تولید شده توسط بازی گردانان و هم خوانی ها شده، همه با هم اثری تمیز و یکپارچه ساخته است.

نمایش سیمین و فرزان کاری از یک گروه با سواد و حرفه ­ای است . عابدینی در این نمایش از نوازندگی «آرش لطفی» و «مانا جوادی»، طراحی و ساخت عروسک های«رفعت هاشمی سی ‌سخت» و «مرضیه سرمشقی» و طراحی دکور ِ «بابک جوانمرد» و «صادق صادقی ‌پور» استفاده کرده و به هنر ایرانی وفادار بوده است. وی با به صحنه آوردن این نمایش، تجربه ­ای نو از هنر کهن ایرانی را نشان داده و این مهم را یادآوری می­ کند که هنر ایرانی در دوره ­ای که نمایشنامه ­های خارجی و گونه ­های اجرایی آنها فضای تئاتر را پر کرده ­اند، هنوز می تواند موثر واقع شده و مخاطب را جذب کند.

سمانه استاد
کارشناسی ارشد کارگردانی نمایش از دانشگاه هنر تهران