موسیقی فولک و یا موسیقی فولکلور در حقیقت موسیقی سنتی و محلی هر منطقه است. این نوع موسیقی می تواند مربوط به هر ناحیه از یک کشور و یا منطقه باشد و نشان دهنده آداب و رسوم و سنن آن ناحیه محسوب می شود. یکی از مهم ترین ویژگی های موسیقی فولک، انتقال فرهنگ و سنت های بومی، از هر نسل به نسل بعدی است.
کلمه فولکلور به هر آن چیزی که مختص فرهنگ و هنر یک قوم باشد گفته می شود. این موضوعات می تواند شامل موسیقی، شعر، داستان، ضرب المثل ها، رقص و … باشد. فولکلر بدنه بنیادی فرهنگی یک گروه خاص از مردم است که طی نسل های متمادی برای یکدیگر به اشتراک گذاشته اند.
این کلمه شامل هر چیز مادی و معنوی است که از نسل های گذشته تا کنون برای هر قوم و ملتی باقی مانده است. این موارد را می توان در معماری ساختمان ها، افسانه های عرفانی، آیین ها و جشن های محلی و بومی، مراسم عروسی و بسیاری دیگر از سنت های محلی دید. هر یک از این موارد نه به عنوان آموزشی در مدرسه، بلکه از طریق محیط زندگی، خانواده و تدریس کلامی به نسل های آینده انتقال می یابد.
موسیقی فولک چیست؟
در اینجا قصد داریم تا درباره موسیقی فولک و یا موسیقی فولکلور صحبت کنیم. کلمه فولک از واژه آلمانی volk به معنی “مردم” گرفته شده است.
ژانر موسیقی فولک از سبک سنتی و آکوستیک انگلیسی استفاده می کند و موضوعات آن عمدتا دربر دارنده مسائل مربوط به رنج مردم عامی، ظلم و ستم ها، جنگ و افسردگی است. این سبک موسیقی صرف نظر از آلات موسیقی، بیشتر به دلیل داستان محور بودن شناخته می شود.
موسیقی فولک یک مولفه قوی ملی برای هر کشور محسوب می شود و جدا از آنکه هنرمندان این سبک تا چه اندازه دارای تبحر در نواختن موسیقی هستند، ذات موسیقی مورد ستایش مردم واقع می شود. دلیل آن نیز خصوصیات فرهنگی و قومی است که در این موسیقی جای گرفته و نوازنده می تواند آن را به شکل نوت بازگو کند.
همانطور که ذکر شد، این موسیقی در هر گوشه ای از جهان نواخته شده و بر اساس شرایط زیست بومی و فرهنگ هر کشور و منطقه از سازهای متفاوتی استفاده می شود. از جمله سازهایی که بیشترین کاربرد را در موسیقی فولک جهان داشته می توان به گیتار آکوستیک، بانجو، کمان و آکوردئون اشاره کرد.
توسعه موسیقی فولک
قبل از سال ۱۹۳۰ این نوع موسیقی تنها مربوط به مراسم ها و جشن های محلی بود و استفاده از آن در کنسرت ها و مراکز هنری چندان مرسوم نبود. اما در دهه ۱۹۳۰ این ژانر مورد توجه هنرمندانی همچون وودی گاتری، پیت سجر، جیمی راجرز و بورل ایس قرار گرفت و به یکی از سبک های پر طرفدار موسیقی جهان تبدیل شد. این موسیقی تا اوایل دهه ۱۹۶۰ مورد توجه قرار گرفت و بیشتر موضوعاتی همچون وضعیت طبقه کارگر جامعه و سختی های مربوط زندگی به آن ها را بیان می کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، در آمریکا و بریتانیا سبک جدیدی از موسیقی فولک به وجود آمد که دیگر با آلات موسیقی سنتی نواخته نمی شد و تقلیدی از موسیقی سنتی گذشته بود.
هنرمندان فعال در این ژانر گرایشات چپ گرایانه مربوط به سوسیالیست ها و کمونیست ها داشتند و از طریق این موسیقی، عقاید خود را با مردم به اشتراک می گذاشتند.
در اواسط دهه ۶۰ تا ۷۰ این موسیقی توسط باب دیلن توسعه یافت. او اولین کسی بود که موسیقی فولک را به شکل جدیدتری ارائه کرد. او در سال ۱۹۶۵ سبک سنتی موزیک فولک را متحول کرد و از آلات موسیقی الکتریکی به جای آلات موسیقی سنتی استفاده نمود. این اقدام یک انتقال بزرگ از گیتار آکوستیک به گیتار الکتروآکوستیک بود که در آن زمان مورد استقبال مردم واقع نشد. او پایه گذار سبک جدیدی از فولک بود که دیگر نام آن را نمی توان موسیقی سنتی و محلی نامید.
ویژگی های موسیقی فولکلور
همانطور که بیان کردیم، موسیقی فولک ریشه در تمدن و فرهنگ سنتی مردمان کهن دارد و برای انتقال آن نیاز به تدریس و آموزش آکادمیک نمی باشد. همچنین این موسیقی در مراسم های مذهبی، جشن های ملی و مراسم های سوگواری نواخته می شود که هر یک نشان دهنده اعتقادات و احساسات درونی هر ملتی است.
موسیقی فولک در ایران
کشور ما با داشتن قدمتی چند هزار ساله و فرهنگ و آداب و رسوم متفاوت، طیف گسترده ای از موسیقی محلی و سنتی خاص خود را دارد. در کشور ما نواختن موسیقی برای انتقال عواطف و احساسات مردم در مراسم های مختلف مورد استفاده قرار می گرفت. از این رو انواع مختلفی از سازها وجود دارد که هر یک مربوط به منطقه ای خاص و دوره ای خاص است.
موسیقی فولکلور در ایران برای منطقه ای به خصوص نبوده و در تمامی شهرها و روستاها نوعی از آن نواخته می شده؛ اما این نوع موسیقی بیشتر در استان های خراسان، لرستان، کردستان، آذربایجان، گیلان و در میان اقوامی همچون ترکمن، بختیاری، بلوچ رواج داشته است. این موسیقی ها نه تنها در ملودی بلکه در زبان و گویش نیز با یکدیگر متفاوت هستند و برای نواختن هر یک از آن ها، از ساز بخصوصی استفاده می کردند.
از جمله سازهایی که بیشترین کاربرد را در موسیقی فولک ایران داشته، می توان به ستار، دف، دهل، دمام، کرنا، سرنا، نی، تار و بسیاری دیگر از سازهای سنتی ایرانی اشاره کرد. موسیقی فوکلور ایران سرمایه ای ارزشمند از نسل گذشته است که حفظ آن می تواند نشانگر فرهنگ و تمدن بی همتایی این مرز و بوم به جهانیان و نسل های آینده باشد.
در متون فارسی و تا اواخر دهه ۴۰، از موسیقی فولکلر به عنوان موسیقی محلی یاد می شد؛ در صورتی که با افزایش گرایش های فرهنگ شناسی اروپایی در این دوره، بازشناسی دوباره این واژه در دستور کار دولت قرار گرفت.
بنابراین در اوایل دهه ۵۰ واژه “موسیقی نواحی ایران” را برای بیان این سبک از موسیقی مورد استفاده قرار دادند.