کتاب مورد بررسی: دلاواله، پیترو،۱۳۷۰ (۱۳۴۸)، سفرنامه پیترو دلاواله (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه شعاع‌الدین شفا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
کتاب حاضر با نام سفرنامه پیترو دلاواله، به شرح سفرهای دلاواله، جهانگرد معروف ایتالیایی اختصاص دارد که در میان سیاحانی که از عهد مغول به بعد خاطرات خود را ثبت نموده اند جایگاه ارزشمندی را داراست.
وی شرح خاطرات خود را در قالب نامه های متعدد برای یکی از بهترین دوستانش ارسال می‌نمود که بخش بندیهای سفرنامه مذکور نیز بر مبنای همین نامه هاست. در واقع داستان کتاب به نوعی با زندگی پیترو آمیخته است به گونه ای که در میان مطالب ذکر شده در نامه هایش حتی از ذکر مسائل خصوصی نیز اجتناب ننموده است.
زندگی پیترو دلاواله بر اساس سفرنامه
پیترو در یازدهم آوریل ۱۵۸۶ در شهر رم ایتالیا چشم به جهان گشود. وی در خانواده ای اصیل پرورش یافت. او توانست در جوانی به مجمع ظرفا (academia de gili humoristi) از مجامع معتبر علمی و ادبی در شهر رم راه یابد و از این طریق فن سخنوری اش را شکوفا سازد. وی علاوه بر تسلط بر فن بیان به فنون جنگاوری نیز آشنا بود.
به دنبال عشقی نافرجام که در سرنوشتش رقم خورد، رم را به مقصد ناپل ترک نمود و پس از برتن نمودن لباس زائران به نام خود لقب ایل پلگرینو به معنی زائر را افزود. وی برای فراموش کردن شکست عاطفی به تشویق دوست خود عازم مشرق زمین شد. پیترو پس از گشت و گذار و دیدار از قسطنطنیه، مصر، فلسطین، دمشق و حلب به بغداد رفت و در آنجا با دوشیزه ای مسیحی پیمان زناشویی بست و پس از این ازدواج در تاریخ ۴ ژانویه ۱۶۱۷ (مصادف با ۲۵ ماه ذی‌الحجه سال ۱۰۲۵ه.ق) به همراه نو عروس خود به ایران سفر نمود. وی برای ملاقات با شاه عباس راهی اصفهان شد اما وی را در آنجا نیافت.
سر انجام پس از عبور از کویر و فیروزکوه به مازندران رفت و در شهر اشرف (بهشهر امروزی) موفق به دیدار شاه عباس شد. برخورد بسیار مناسب شاه عباس موجب می‌شود تا اقامت وی در ایران طولانی شود.
ادامه سفر
وی در اکتبر ۱۶۲۱ به دیدن دیگر مناطق ایران می‌پردازد. در ادامه سفر خود راهی شیراز می‌شود و از بنای تخت جمشید بازدید می‌کند. با اینکه اطلاعی از پیشینه این بنای باستانی نداشت با چنان دقت نظری به توصیف این بنا می‌پردازد که بعدها تصویری تخیلی که توسط نقاشی هلندی با تکیه بر توصیفات پیترو ترسیم می‌شود بسیار نزدیک به شکل واقعی تخت جمشید است. وی هنگام عزیمت به سمت جنوب همسرش را از دست می‌دهد و پس از مومیایی کردن جسد وی او را تا پایان سفر همراه خود می‌برد و سرانجام با رسیدن به رم وی را در مقبره ای خانوادگی به خاک می‌سپرد.
هدف پیترو دلاواله از سفر به ایران
در سفرنامه پیترو دلاواله هدف از سفر به ایران، دو مورد بیان شده است؛ «یکی اینکه در یک لشر کشی نظامی علیه ترکهای عثمانی شرکت کند و تا سرحد امکان انتقام بد رفتاریهایی را که آنان نسبت به مسیحیان روا می‌داشتند بگیرد و دیگر اینکه اسبابی فراهم سازد تا مسیحیان مقیم عثمانی که در وضع بدی به سر می‌بردند به ایران که نسبت به اتباع مسیحی خود که در کمال مهربانی و رافت رفتار می‌کردند مهاجرت کنند» (دلاواله،۱۳۷۰: ۱۴)
دومین سفر پیترو دلاواله
بخش دیگری از سفرنامه پیترو دلاواله به دومین سفر او اختصاص دارد که از ایران به قصد هند آغاز می‌گردد. وی از بندر گمبرون (بندر عباس)، با کشتی پس از ۲۰ روز به هند وارد می‌شود و پس از مدتها اقامت در هند شرح سفرش را چون دیگر سفر ها در قالب نامه برای دوستش ماریو اسکیپانو ارسال می‌دارد.
او در نوامبر۱۶۲۴ با کشتی از بندر گواه به بصره می‌رود، مسیر بین بصره و شهر حلب را زمینی طی می‌کند و سر انجام سفر او با رفتن از حلب به سمت ناپل پایان می‌پذیرد.
پیترو دلاواله در میان راه نیز از جزایری چون قبرس، مالت و سیسیل نیز دیدن می‌کند. او پس از رسیدن به ناپل در ۲۸ مارس ۱۶۲۶ پس از ۱۲ سال دوری از وطن به زادگاه خویش یعنی رم بازمی‌گردد.
ازدواج مجدد
پیتر در ازدواجی مجدد با مارتینا تین، دخترکی گرجی پیمان زناشویی می‌بندد و پس از آن در رم اقامت می‌کند و گفته می‌شود که از او صاحب ۱۴ فرزند می‌شود. مهارت او در توصیف و شرح سفرهایش موجب می‌شود تا خانه اش به مکانی برای علاقمندانی که مشتاق شنیدن سخنانش بودند تبدیل گردد.
او در ۱۶۵۲ دیده از جهان فرو می بندد. «وی اولین جهانگردی بود که به دومین هرم مصر وارد شد و شاید اولین کسی بود که سنگ نوشته های تخت جمشید را برای جهان غرب تشریح کرد و آثاری از خطوط آسوری را با خود به اروپا برد.» (سفر نامه پیترو دلاواله،۱۳۷۰: ۱۸)
بخش های مختلف سفرنامه پیترو دلاواله
همانگونه که پیشتر ذکر شد سفرنامه پیترو دلاواله به مشرق زمین شامل سه قسمت است. بخش مربوط به ایران، هند و ترکیه؛ و این سفر نامه ها محصول نامه های متعددی است که وی به دوست خود ارسال می‌نمود. اما آنچه که بیش از هر چیز در لابلای متون کتاب خودنمایی می‌کند دقت و ظرافتی است که پیترو در توصیفاتش به کار بسته است. در واقع آشنایی وی با زبانهای متعددی چون ترکی، فارسی و عربی و تا حدودی قبطی و کلدانی موجب شد تا وی به دریافت بسیاری از مواردی دست یابد که دیگر سیاحان موفق به دریافت آنها نشدند.
دو جلد از سفرنامه مربوط به ایران وی در سال ۱۶۸۵ به چاپ رسید. تصاویر متعددی در کتاب به چشم می‌خورد که محصول کار دست هنرمندی هلندی است که بر اساس توصیفات پیترو ترسیم نموده است.
ترجمه سفرنامه پیترو دلاواله
سفرنامه پیترو دلاواله بارها به زبانهای مختلف ترجمه گردید و در ترجمه به فارسی که توسط شعاع الدین شفا با دقت بالایی صورت گرفته سعی شده تا نسخه چاپی این سفرنامه با نسخه خطی تطبیق داده شود و هر کجا که سانسوری به تناسب زمان و به دلایل سیاسی و مذهبی صورت گرفته در ترجمه به فارسی اضافه گردد. انتقاد شاه عباس از سلاطین و شاهزادگان غرب و روی آوردن عده ای از مسیحیان به آئین اسلام از دسته این حذفیات است که مترجم با دقت نظر بالا آنها را اضافه نموده است.
به طور کلی می‌توان گفت: سفرنامه پیترو دلاواله حاوی مطالب ارزشمندی در رابطه با ایران در عهد شاه عباس صفوی است و نشانی محکم بر روابط دوستانه و فرهنگی میان ایران و ایتالیاست. به جرات می توان گفت سفرنامه فوق در زمره جذابترین سفرنامه ها در زمان خود بوده است.
از دیگر آثار پیترو دلاواله نیز می توان به کتاب «خصوصیات عباس، شاه ایران» اشاره نمود که در سال ۱۶۲۸ در ونیز منتشر شد که حتی شجره نامه شاه عباس نیز در انتهای آن گنجانده شده است.
