معرفی کتاب «باغ‌های ایران و کوشکهای آن»

از میان بسیاری از کتابهایی که در رابطه با زوایای گوناگون زندگی، آداب و رسوم، هنرهای زیبا و بناهای تاریخی سرزمین ایران توسط جهانگردان غربی تالیف گردیده کتاب «باغ‌های ایران و کوشکهای» آن تنها کتابی است که سراسر آن به  باغ‌ و هنر باغ‌سازی و کوشکهای ایرانی پرداخته است.

کتاب حاضر مجموعه ای است سودمند در جهت معرفی باغ‌های ایران و عمارتهای میان آن و ماخذی بسیار مناسب برای علاقه مندان به طبیعت و هنر باغسازی و طراحی باغ‌های ایرانی است.

با آراد مگ همراه شوید تا با این کتاب ارزشمند بیشتر آشنا شویم.

درباره دونالد ویلبر نویسنده کتاب باغ‌های ایران

نویسنده این کتاب دونالد ویلبر بوده و مهین دخت صبا با نثری روان آن را ترجمه نموده و توسط شرکت انتشارات علمی و فرهنگی در دسترس همگان قرار گرفته است. کتاب حاضر به دلیل مطالب مفید و درخور توجه بارها تجدید چاپ شده که اولین انتشار آن در سال ۱۳۴۸ و آخرین انتشار آن در سال ۱۳۹۰ صورت پذیرفت.

دونالد نیوتن ویلبر (Donald Newton Wilber)، در ۱۴ نوامبر ۱۹۰۷ در ویسکانسین به دنیا آمد و در ۲ فوریه ۱۹۹۷ در پرینستون نیوجرسی از دنیا رفت. او در حوزه معماری ایرانی و اسلامی تحقیقات گسترده ای انجام داد و در زمینه فرش ایرانی نیز تخصص و تبحر بسیاری داشت.

اما علاوه بر خدماتی که ویلبر در حوزه ایران انجام داد خیانت‌های او را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. ویلبر یکی از طراحان عملیات تی پی آژاکس بود که این طرح منجر به کودتای ۲۸ مرداد شد و سرنگونی محمد مصدق را به دنبال داشت.

نظر مترجم

طبیعت و سرسبزی از گذشته‌های بسیار دور مورد توجه ایرانیان بوده و کاشت درختان امری مقدس به حساب می‌آمده است. مترجم دلیل این علاقمندی را شرایط آب و هوایی این سرزمین دانسته و تفاوت قابل توجهی میان باغ‌های ایران و باغ‌های کشورهای اروپایی قائل گردیده است.

وی معتقد است که آب و هوای خشک این کشور باعث شده ایرانیان بیش از پیش به پرورش و کاشت درختان همت گمارند به گونه‌ای که هر ساله جشنی ملی برای کاشت درختان در این سرزمین برپا می‌گردید. حال آنکه اروپائیان برای بهره مندی بیشتر از نور آفتاب در باغ‌هایشان  به جای کاشت درختان بسیار، به پرورش گل و بوته می‌پردازند.

سفر ویلبر به ایران

مولف (دونالد ویلبر) با پیش زمینه ای ذهنی  و مطالعه مطالبی در خصوص اشعار ایرانی و باغ‌های ایران پا بدین سرزمین می‌گذارد. وی استراحتگاه‌های بین راهی در ایران را اینگونه توصیف می‌کند «این پناهگاه‌ها گاهی قهوه خانه هایی بودند دارای حوض آب و مقداری گلدان گرداگرد حوض و بعضی از اوقات باغچه های معطر که نهر آبی در آن جریان داشت. بلافاصله تشبیه باغ به بهشت که ایرانیان مکرر به آن اشاره می‌کنند در نظر من امری طبیعی و کاملا متناسب جلوه نمود.» (ویلبر،۱۳۸۸)

وی طی دیگر سفرهای خود به بازبینی و بررسی کامل سایر باغ‌های معروف و مشهور ایران می‌پردازد و با توجه به پیشرفت روز افزون شهرسازی و نابودی باغ‌ها و جایگزینی برخی از آنها با طرح‌های اروپایی سعی می‌کند با تالیف این کتاب هم مجموعه ای در خصوص باغ‌های ایرانی و طراحی آنها فراهم آورد و هم موجب ترغیب ایرانیان در حفظ این آثار  گرانبها شود.

مولف در این کتاب با بهره مندی از نقاشی و تصاویر گوناگون به توصیف باغ‌های ایران در دوره های مختلف پرداخته و گاها با ایجاز کلام خویش به بازسازی وترسیم مجدد باین باغ‌ها بر اساس توصیفات سیاحان و شعرا پرداخته است.

تمام تصاویر توسط مولف تهیه شده و بسیاری از نقاشی های اصیل ایرانی در لابه لای صفحات بر غنای کار افزوده است. در واقع بهره بردن از این نقاشی‌ها که هر کدام به نوعی گوشه ای از زندگی شاهان، شاهزادگان، مبارزان و دلدادگان را در بخشی ازباغ‌های ایرانی به تصویر می‌کشد خود سندی است گویا برجایگاه باغ و چمن و جویبار در زندگی و فرهنگ اصیل هر ایرانی و نشانی است محکم بر لطافت و ذوق هنر والای ایرانیان.

فصل اول

مولف در این فصل به معرفی انواع گل‌ها پرداخته، به خصوص گل‌هایی که خاص سرزمین و باغ‌های ایران است و همچنین گیاهانی که از دیگر کشورها به ایران وارد شده است. همچنین در این مبحث لفظ باغ، بوستان و گل بررسی می‌شود و با مقایسه نمونه هایی از کارهای دستی ایرانیان که در آنها از گل و بوته به وفور استفاده شده چون: گلدوزی، جلد کتاب، نقاشی و قالی هایی با طرح‌هایی از باغ‌های ایران در قالب تصاویر به تکمیل متن می‌پردازد.

فصل دوم

بررسی باغ‌های تیموری از دوره تیمور تا بابر از مطالب اصلی این فصل است. اقدامات تیمور در احداث حلقه ای از باغ‌های سلطنتی در نزدیکی سمرقند و نقشه این باغ‌ها و مینیاتورهای ظریفی که تیمور لنگ را در باغ‌هایش به تصویر می‌کشد، همگی نشانی است از شکوه و جلال سلطنتی در این دوره. پس از تیمور فرزندش شاهرخ به حفظ این باغها می‌پردازد و پس از او فرزندش الغ بیک که ستاره شناس معروفی نیز بوده راه پدر را ادامه می‌دهد.

مقاله های مرتبط:

باغ شازده ماهان ؛ بزرگترین باغ ایران

باغ نوروزی از جمله باغ‌های ایرانی معروف و زیبایی است که به فرمان وی بنا می‌شود. در عهد بابر نیز باغهای بسیاری منجمله باغ رام، هشت بهشت، باغ وفا و … به دستور او بنا می‌گردد که متاسفانه از آنها بجز تعداد معدودی نقاشی چیز دیگری باقی نمانده است. وی طرح بسیاری از اصول باغ سازی را در هندوستان متداول نمود و درنهایت نیز در کابل، شهر مورد علاقه‌اش به خاک سپرده شد.

فصل سوم

این فصل به تشریح باغ‌های سلطنتی اصفهان در عصر صفویه می‌پردازد و مناظری از مسجد شاه اصفهان، مسجد شیخ لطف الله و عالی قاپو را به تصویر می‌کشد.

فصل چهارم

باغ‌های ایرانی احداث شده در حاشیه دریای مازندران در عهد صفویه و دوره های بعد عنوان فصل چهارم را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به اینکه امتداد ساحل دریای مازندران دارای آب و هوای معتدلی است سلاطین صفوی از این موقعیت و جاذبه‌های طبیعی این محدوده حداکثر استفاده را نمودند. شاه عباس باغ‌ها و کاخ‌هایی در شهر های مازندران منجمله آمل، بارفروش، ساری، فرح آباد و اشرف احداث نمود که بسیاری از آنها هنوز باقی است.

مولف در این فصل کاخ عباس آباد را که در کنار چشمه‌ای مصنوعی در دو کیلومتری اشرف واقع شده را توصیف می‌کند. به گفته رابینو «این کاخ مافوق یک کاخ ییلاقی است و از دیگر کاخ‌های شاه عباس عالی تر است» (ویلبر، ۱۳۸۸)

فصل پنجم

بررسی باغ‌های سلطنتی تهران پایه و اساس این فصل است. پایتخت شدن این شهر در دوران قاجاریه به عنوان مرکز حکومت موجب پدید آمدن تعداد کثیری باغ و کاخ در نقاط مختلفی از تهران شد. کاخ گلستان، شمس العماره، باغ چال، باغ سلطنتی شمیران، کاخ دوشان تپه، عشرت آباد و … محصول این دوره می‌باشد.

فصل ششم

این فصل شیراز را که مهد باغ‌های زیبا و زادگاه شعراست به تصویر می‌کشد. در این مبحث باغ‌های شیراز توصیف و به تشریح آرامگاه‌های شعرای معروفی چون سعدی و حافظ پرداخته می‌شود. باغ دلگشا، باغ نو،عمارت نارنجستان، باغ گلشن، باغ تخت و همچنین باغ ارم که به دلیل وفور درختان مرکبات و سروهای باشکوه و ساختمان‌های جالب توجهش محبوبیت فراوانی یافته از توصیفات زیبای این فصل است.

فصل هفتم

فصل انتهایی این کتاب به توصیف سایر باغ‌های ایرانی معروف در شمال و جنوب ایران می‌پردازد. باغ‌هایی چون هشت بهشت، باغ فتح آباد و شاه گلی تبریز و دریاچه مصنوعی آن به همراه باغ فین کاشان و بسیاری دیگر از باغها و کوشکها توصیف می شود. تصاویری ازمقبره ماهان کرمان و باغی در واحه طبس که در آن آب از قلب صحرای نمک می‌جوشد به همراه تصاویر بسیار دیگر، آذین بخش فصل نهایی این کتاب است.

کتاب با اعلام فهرست مطالب مهم پایان می‌پذیرد.

منبع:

ویلبر، دونالد، ۱۳۴۸، باغ‌های ایران و کوشکهای آن، ترجمه مهین دخت صبا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.