واژه تراریخته چیزی ست که مدتی می باشد بسیار با آن روبرو می شویم. اگر به برچسب توضیحات برخی از محصولات غذایی توجه کنید، این واژه یا معادل آن یعنی تغییر ژنتیکی یافته را مشاهده خواهید کرد. در اینجا قصد داریم با نگاهی شفاف و بی طرفانه به محصولات تراریخته بپردازیم. مضرات و عوارض مصرف تراریخته ها هنوز به اثبات نرسیده است، اما این هم ماجرایی شبیه به تاثیرات تشعشات دکل های مخابراتی BTS بر انسان می باشد. عدم اثبات مستقیم ضررها نمی تواند دلیل خوبی برای بی عوارض دانستن آن ها باشد.
تراریخته یعنی چه؟
پیش از هر چیزی می پرسیم تراریخته یعنی چه؟ تراریخته یعنی تغییر ژنتیکی یافته! محصولات کشاورزی تراریخته، آن هایی هستند که به وسیله ی دستکاری مهندسی ژنتیک با تغییر DNA همراه بوده اند.
علت تغییر ژنتیک در محصولات کشاورزی، مقاوم سازی آن ها در مقابل سموم و آفت ها می باشد. (البته لازم به ذکر است که این محصولات در مقابل تمام سموم و آفت های کشاورزی مقاوم نمی شوند، و تنها در مقابل چندین نوع آفت به مقاومت می رسند.) به علاوه محصولات تراریخته در شرایط محیط زیستی نامساعد، با مقاومت بیشتری رشد کرده و در نهایت محصول زمین زراعی پربارتر خواهد بود.
به طور نمونه ژن مقاوم در مقابل کم آبی یا ژن مقاوم به سرما را به محصول اضافه کرده و آن را به محصولی رشدپذیر در کم آبی یا دمای پایین تبدیل می سازند.
با توجه به افزایش جمعیت جامعه ی جهانی، نمی توانیم نیاز به محصولات تراریخته را که نسبت به آفات و سموم مقاوم هستند، انکار کنیم. اما باید دید این محصولات چه ضرراتی را برای افراد بشر به همراه دارند؟
نخستین چیزی که محصولات و مواد خوراکی تراریخته را به یک ریسک تبدیل می کند، طول عمر کوتاه این محصولات کشاورزی است. از آن جایی که هنوز حتی یک نیم قرن از ورود این محصولات به بازار جهانی نمی گذرد، نمی توانیم نسبت به عواقب مصرف آن مطمئن باشیم.
موافقان دستکاری ژنتیکی
طرفداران صنعت تغییر ژنتیکی محصولات کشاورزی، این فرآیند را در واقع اصلاح DNA ها خوانده و مصرف این محصولات را با ضرر بیشتری همراه نمی دانند.
به گفته ی دانشمندان ژنتیک، هیچ عاملی در این محصولات کشاورزی وجود ندارد که قادر به شکستن ژن انسان و دوباره ترکیب آن باشد. بنابر این چیزی در این میان وجود ندارد که بتواند به سرطان یا بیماری های مشابه آن منجر شود.
تنها عارضه ای که موافقان از محصولات اصلاح ژنتیکی شده تائید می کنند، آلرژی های گوناگون می باشد.
مخالفان دستکاری ژنتیکی
اما مخالفان تراریخته ها، هرگونه دستکاری ژنتیکی را بر هم زدن نظم موجود در ساختار دانسته و معتقد هستند که این دستکاری می تواند منجر به شکسته شدن DNA انسان شود.
آمریکا بزرگترین مصرف کننده محصولات تراریخته
مدافعان محصولات تراریخته، با یادآوری حجم گسترده ی محصولات تغییر ژنتیکی یافته در آمریکا صحه ای بر ادعای خود می گذارند. در حالی که نباید فراموش کنیم آمریکا نیز آمار سرطان قابل توجهی سالیانه پشت سر می گذارد. اگر چه نمی توانیم به طور مستقیم این آمار را به استفاده از چنین محصولاتی ربط دهیم، اما این موضوع کمی تأمل پذیر می نماید.
قابل توجه است که درصد آمریکاییان با سه بیماری یا بیشتر از گروه بیماری های مزمن در ۹ سال گذشته از ۷ درصد به ۱۳ درصد افزایش یافته است. آلرژی های غذایی به شدت افزایش داشته و اختلالالی مانند اوتیسم، اختلالات تولید مثل، مشکلات گوارشی و دیگر موارد نیز رشد چشمگیری را نشان می دهند. تحقیقات نتوانسته اند علت را به تراریخته ها بی ارتباط دانسته و البته اثبات ارتباط مستقیم نیز میسر نشده است. به هر صورت گروه های پزشکی مانند AAEM می گویند که بهتر است ما و به ویژه کودکان از حیطه مصرف کنندگان تراریخته ها دور بمانیم.
ژن های وارد شده به سویا می توانند به DNA هایی که برای مقابله با باکتری ها فعالیت می کنند و در بدن انسان وجود دارند، نفوذ پیدا کنند. ژن ضد حشره کش سمی که در ذرت تراریخته استفاده شده، در زنان باردار و جنین هایشان تاثیر می گذارد و موارد دیگری که کمابیش حاکی از تاثیرگذاری تراریخته ها بر بدن انسان می باشد.
اروپایی ها مقداری متفاوت عمل کرده اند. تعداد قابل توجهی از کشورهای اروپایی اگر چه صادر کننده ی محصولات تراریخته هستند، اما این محصولات در خود این کشورها مورد مصرف قرار نمی گیرد. به نظر می رسد که اروپایی ها محصولات دستکاری شده ی ژنتیکی را به عنوان کالای تجاری خود مورد استفاده ی ابزاری قرار داده و جهت احتیاط از مصرف آن پرهیز می کنند.
جالب است بدانید که کشورهایی چون آلمان، نروژ، هلند، فرانسه، روسیه، ترکیه، عربستان و … تولید و مصرف محصولات کشاورزی تراریخته را به طور کلی در کشور خود ممنوع کرده اند. مردم این کشور از مصرف چنین محصولاتی دور مانده و با اطمینان بیشتری نسبت به سلامتی خود کالاهای مورد نیاز را از فروشگاه ها خریداری می کنند.
اصلی ترین محصولات تغییر ژنتیکی یافته از جمله ذرت، پنبه، سویا و روغن گیاه کانولا هستند. اگر دقت کرده باشید بیشتر روغن های سرخ کردنی موجود در بازار ایران نیز با ترکیب روغن کانولا تهیه شده و روی برچسب برخی از آن ها عبارت “تغییر ژنتیکی یافته” قید شده است. (البته این عبارت باید روی تمام محصولاتی که دارای محتوای تراریخته هستند، آورده شود و کارخانه هایی که از اضافه کردن این قید روی برچسب محصول خود امتناع می کنند، متخلف محسوب می گردند.)
به گفته ی برخی از متخصصان اضافه کردن ژن جدید به یک ساختار می تواند فرایند ساخت پروتئین را خارج از انتظار واقعی، شکل داده و در نهایت به یک ژن سرطان زا یا چیزی شبیه به آن تبدیل شود. دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که این ژن ها ممکن است به چه فرمی جهش پیدا کنند و همچنان مشخص نیست که مصرف کنندگان محصولات تراریخته در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده چه شرایطی را تجربه خواهند کرد؟ تنها چیزی که درباره ی آن قطعیت وجود دارد، این است که چنین محصولاتی فرایند کشاورزی راحت تری داشته و سودآوری بالاتری دارند.
به هر صورت تغییر ژنتیکی برهم زدن ساختار طبیعی خوراکی ها و گیاهان است. تغییری که به هیچ وجه با ساختار اولیه آن ها همخوانی نداشته و به کلی در جهت دیگری اتفاق می افتد.
آیا محصولات تراریخته سرطان زا هستند؟
این سوال بزرگی ست که متاسفانه هیچ جواب قطعی برای آن هنوز داده نشده است. از آن جایی که ژن های تغییر یافته یا اضافه شده در مجاورت با دیگر ژن ها می توانند تقابل غیرقابل انتظار و یا منحرف شده از انتظار را نشان دهند؛ پس نمی توان در مورد آثار قطعی آن ها اظهار نظر کرد.
آثار دستکاری ژنتیکی ممکن است در بازه ی زمانی محدود چندان قابل توجه نباشد و بسیار میکروسکوپی به چشم آید، اما این تغییرات در دراز مدت می توانند به فرم تاثیرگذاری ظهور پیدا کنند.
این به همان نکته ای بازمی گردد که هنوز بیش از ۲۰ سال از ظهور محصولات دستکاری شده ژنتیکی نگذشته و نمی توانیم آثار بلند مدت آن را ارزیابی کنیم.
عده ای از مهندسان ژنتیک این محصولات کشاورزی را عاری از معایب دانسته و علم تراریختگی را لطفی به جهان گرسنه ای که روز به روز گرسنه تر می شود، می دانند. اما در مقابل تعدادی از دانشمندان به دلیل عدم امکان مطالعه دقیق عوارض روی انسان، نمی توانند اطمینانی از معایب مصرف این خوراکی ها بدهند. این گروه بیماری های سیستم ایمنی و جهش های ژنتیکی در انسان را بر اثر مصرف مداوم چنین خوراکی هایی محتمل می دانند. تنها باید منتظر ماند و دید در سال های آتی گروه های مصرف کننده ی محصولات اصلاح ژنتیکی شده، چه عوارضی را متحمل می شوند.
اگر چه در محیط آزمایشگاهی روی سلول های نمونه حیوانی ثابت شده است که ژن های اصلاح شده، از روده خارج شده و بر ژن های بدن انسان سوار نشده اند، اما این چیزی نیست که هیچ یک از دانشمندان با اطمینان درباره ی آن سخن رانده باشند. آن ها هنوز شواهدی از تاثیر گذاشتن ژن های اصلاح شده بر ژن های بدن انسان پیدا نکرده اند، در صورتی که این پیدا نکردن نمی تواند مدعی قطعی بر عدم وجود باشد.
چیزی که بدیهی ست تجارت محصولات کشاورزی تراریخته منفعت بسیاری دارد. درصد گرسنه های جهان روز به روز بیشتر می شود و نوع کشاورزی فعلی پاسخگوی نیاز تعداد افراد بشر نیست. اما باید دید آیا روش اتخاذ شده ای که علم ژنتیک پیش روی انسان ها نهاده است، می تواند بدون آسیب های جدی تر از تحمل گرسنگی مسیر رو به جلو را باز کند؟!
با این حساب تنها فرمول منصفانه ای که برای تکنولوژی در حال گسترش اصلاح ژنتیکی می توان متصور بود، دادن حق انتخاب به مردم است. انتخابی که به مصرف کنندگان اجازه می دهد تا تحت آزمون قرار گرفتن نسبت به چنین محصولاتی را بپذیرند یا خیر!
