پلاستیکها و به تازگی ریزپلاستیک‌ها بحرانی جدی و ناخوشایند را برای زمین و ساکنان آن رقم زده‌اند. چند سالی است که با شعار نه به پلاستیک آشنا شده‌ایم. اما باز حجم وحشتناکی از زباله‌های پلاستیکی در زمین و دریاها وجود دارد. حالا این پلاستیکها کجا می‌روند؟ هرجا که هستند، این احتمال وجود دارد که هر ساله صدها هزار پرنده دریایی، لاک‌پشت و پستاندار دریایی به سبب وجود زباله‌های دریایی کشته شوند. کارولین کورمن در مقاله خود این سوال را مورد بررسی قرار داده است. در ادامه با آراد مگ همراه باشید.
بحران پلاستیکها و ریزپلاستیک‌ها
هر ساله حدود ۸ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌های جهان میشود. اما زمانی که محققان دریایی میزان حجم پلاستیک‌های شناور روی آب را اندازه‌گیری کردند، که بیشتر آن‌ها بر روی آب‌های ساحلی دریا دیده می‌شوند – که برجسته‌ترین آن زباله‌دان بزرگ اقیانوس آرام است که بین هاوایی و کالیفرنیا قرار دارد و متوجه شدند که آن‌ها فقط مقادیر صدها هزار تن یا تقریبا یک درصد از تمام پلاستیک‌هایی را که تا به حال وارد اقیانوس شدهاند را یافته‌اند. بخشی از این ماجرا را می‌توان چنین توضیح داد که همه پلاستیکها در نهایت به ریزپلاستیک‌ها تجزیه می‌شوند و اگر چه این فرآیند چند دهه طول می‌کشد اما برخی پلاستیکها تقریبا بلافاصله تجزیه می‌شوند، یا به عنوان ریزپلاستیک وارد اقیانوس می‌شوند (همچون الیاف مصنوعی که به هنگام استفاده از ماشین لباس‌شویی بلند می‌شوند مانند ژاکت پشمی و یا شلوار یوگا). دانشمندان به تازگی ذرات کوچکی از پلاستیک را در کوه‌های مرتفع، از جمله کوه‌های پیرنه در فرانسه و کوه‌های راکی در کلورادو پیدا کرده‌اند. محققان انگلیسی دوجورپایان‌ها (سخت پوستان میگو سان) را از شش گودال که از عمیق‌ترین گودال‌های اقیانوسی در جهان هستند جمع‌آوری کرده و دریافتند که هشتاد درصد از آن‌ها در بخش‌های گوارشی خود ریزپلاستیک داشته‌اند. این نوع الیاف پلاستیکی و بسیار ریز از دانه‌های خشخاش هم کوچک‌تر هستند و به گفته جنیفر براندون اقیانوس‌شناس در موسسه اقیانوس‌شناسی اسکریپس، که به من گفت: “دارای بهترین اندازه برای وارد شدن به انتهای جدول زنجیره غذایی هستند”. ” آن‌ها توسط صدف سیاه، مرجان دریایی، خیار دریایی، کشتی‌چسب و با مقدار زیادی از پلانکتون تغذیه می‌شوند.”
اما چه اتفاقی برای ریزپلاستیک‌های دریایی از ریز و درشت گرفته تا سطل، اسباب‌بازی، بطری، مسواک، دمپایی انگشتی‌ها قبل از تجزیه شدن می‌افتد؟ از آنجا که بیشتر ریزپلاستیک‌های شناور در سطح آب‌ها پیدا نشده‌اند، مکان آن‌ها برای چندین سال است که به صورت رازی کماکان برای دانشمندان باقی مانده است. سوالی که به طور عامه مطرح میشود این است که: ” پلاستیکها کجا می‌روند و کجا هستند؟” اریک ون سیبِل، اقیانوس‌شناس که پروژه‌ی نقشه‌برداری ۵ ساله‌ی عظیمی به نام توپیوس یا ردیابی پلاستیک در دریاهای ما را رهبری میکند این سوال را عنوان کرده است. او نود و نه درصد از پلاستیک‌های گم شده در اقیانوسها را “پلاستیک سیاه” می‌خواند و میگوید: ” این موضوعِ مبهم و تارِ دریا است.”
ون سیبِل سی سال پیش این مساله را با بحث پیرامون انتشار کربن دی‌اکسید مقایسه کرده است. پس از آن، دانشمندان می‌توانستند ببینند که مردم گازهای گلخانه‌ای را به اتمسفر اضافه می‌کنند، اما مشخص نیست که تمامی کربن دی‌اکسید از کجا می‌آید. او گفت: ” ما فقط می‌توانیم درباره راه‌حل‌ها فکر کنیم تا بتوانیم مساله کربن را حل کنیم. چه مقدار از این کربن دی‌اکسید ناشی از حمل و نقل هوایی، اتومبیل‌ها و یا صنایع هستند؟” برای پلاستیک سیاه، فرضیه پیشرو این بوده که اکثر آن غرق و در کف دریاها انباشه می‌شوند. قسمت اعظم آن ممکن است به سرعت به ریزپلاستیک تبدیل و سپس در کف دریاها انباشه شوند؛ بخشی دیگر ممکن است غرق شوند و سپس به سرعت تجزیه شوند و بخشی از آن به آثار رسوبی بدل شوند. و البته بسیاری از زباله‌ها خورده می‌شوند: این احتمال وجود دارد که هر ساله صدها هزار پرنده دریایی، لاک‌پشت‌ها و پستانداران دریایی به دلیل خوردن زباله‌های دریایی کشته شوند، اگرچه هیچ‌کس اطلاعی از آمار دقیق آن‌ها ندارد. در ماه مارس، نهنگ غازمنقار، گونه‌ای که می‌تواند عمیق‌تر از بقیه پستاندار دریایی شیرجه بزند و نفس خود را بیشتر از دیگر پستانداران دریایی نگه دارد، در فیلیپین با هشتاد و هشت پوند پلاستیک در بدن، مرده پیدا شد. در ماه آوریل، نهنگ عنبری در ایتالیا با چهل و هشت پوند پلاستیک و همچنین بقایای جنین در بدن خود به صورت مرده کشف شد.
دانشمندان در موسسه غیر انتفاعی هلندی به نام اقیانوس پاک در تلاش‌اند تا وسیله‌ی شناور عظیم و کاملا خودکاری را برای جمع‌آوری و حذف زباله بر روی دریاهای آزاد طراحی کنند و در همین زمینه مطالعه‌ای در مجله گزارش‌های علمی هفته گذشته منتشر شد که فرضیه‌ی جدید را در این زمینه ارائه می‌داد. (و باید اشاره کرد که چند هفته پیش، ماشین جمع‌آوری خودکار زباله‌های دریایی در ابعاد کوچک ساخته شد و برای نخستین بار در دبی مورد آزمایش قرار گرفت) براساس داده‌هایی که این گروه در این زمینه گردآوری کرده‌اند، فرض میشود که تنها بخش کوچکی از پلاستیک‌هایی که وارد اقیانوس شدهاند در نهایت به یکی از پنج اقیانوس بزرگ می‌رسند، جایی که ممکن است چند دهه در این اقیانوسها باقی بمانند. طبق این مطالعه، بیشتر پلاستیکی که گمان میشود در حال حاضر در محیط دریایی – جایی بین هفتاد و یک صد و هشتاد و نه میلیون تن زباله – وجود دارند در جایی محصور شده، بر روی خطوط ساحلی و سواحل شناورند و یا در نزدیکی خط ساحلی و زیر شن و ماسه مدفونند.
در سفرهای دریایی موسسه اقیانوس پاک در اقیانوس آرام، محققان مقدار زیادی از آشغال‌های متعلق به دهه‌های گذشته را از سطح آب‌ها جمع‌آوری کردند. قدمت زباله‌های پیدا شده به دلیل وجود تاریخ‌های تولیدی آن‌ها آشکار بود. قدیمی‌ترین مورد کشف یک بطری پلاستیکی از سال ۱۹۷۷ بود. اما جدای از زباله‌های ناشی از سونامی در ژاپن در سال ۲۰۱۱، محققان مواد پلاستیکی جدیدی از دهه اخیر پیدا نکردند، دهه‌ای که طی آن تولید پلاستیک به شدت افزایش پیدا کرده و در نتیجه تولید گازهای گلخانه‌ای بیشترین سرعت و وسیع‌ترین دامنه را داشته‌اند. واقعا مبهوت کننده است. اگر تجزیه شدن و انباشته شدن بیشتر پلاستیکها در کف اقاینوس‌ها درست بود و اگر بر اساس فرضیه‌های پیشرو استدلال کنیم، در این صورت از نظر آماری، بیشتر پلاستیک‌های شناوری که محققان بر سطح دریاها پیدا می‌کنند باید جدید باشند. لوران لِبرِتون، رهبر تحقیقات و همچنین رهبر اقیانوس‌شناسان پروژه اقیانوس پاک، تلفنی به من گفت: ” اگر همه چیز خیلی سریع تجزیه شود، پس نباید این حجم از اشیاء قدیمی را پیدا می‌کردیم، باید اقلام بیشتری از سال ۲۰۱۰ و پس از آن را پیدا می‌کردیم. با این حال، این مورد صادق نیست.”
لِبرِتون چیزی را ایجاد کرد که او آن را به عنوان یک مدل کامپیوتری بسیار ساده توصیف میکند که بر پنج پارامتر، از جمله میزان زباله‌های محصور شده‌ی ساحلی و میزان تجزیه پلاستیک، تکیه دارد تا درک بهتری از این که چگونه انواع مختلف پلاستیک در دریا حرکت می‌کنند داشته باشد و چرا بسیاری از پلاستیک‌هایی که پیدا کرده‌اند بسیار قدیمی هستند. لِبرِتون و همکارانش، ماتیاس اِگِر و بویان سالت، موسس موسسه اقیانوس پاک، نوشتند که براساس این مدل، به نظر میرسد که احتمالا زمین “بخش بزرگی از زباله پلاستیکی گم شده را ذخیره میکند”. احتمالا ذرات کوچک پلاستیکها بین محیط‌ها ساحلی با گردشی بر خلاف جهت ساحل شناورند در واقع مانند تجمع چیزهای جاندار و غیرجاندار بر روی سطوح اجسام و مواد است، در واقع نوعی ناپایداری و تجدید حیات است.” مصنوعات قدیمی که محققان در وسط اقیانوس پیدا کرده بودند موارد بسیار معدودی بودند که از این چرخه و یا دست‌کم برای مدتی خارج شده بودند. اگر آن‌ها را جمع‌آوری نکرده بودند، آن مصنوعات هم ممکن بود روزی دوباره محو شوند و دوباره در ساحل دیگری پیدا شوند.
ون سیبِل، که نه در مطالعه‌ی لِبرِتون شرکت داشت و نه با موسسه اقیانوس پاک همکاری می‌کرد، مطالعه و سادگی مدل لِبرِتون را مورد تحسین قرار داد چرا که روند کار را آسان‌تر و سریع‌تر می‌کرد و گفت:” این نوع مدل‌های اکتشافی به شدت در این زمینه مورد نیاز هستند.” پروژه او، توپیوس، حداقل تا چند سال از هر گونه نتیجه‌گیری قطعی فاصله دارد. اما ون سیبِل گفت که یافته‌های مقاله لِبرِتون نشان می‌دهد که بیشتر پلاستیک‌های گم شده در نزدیکی ساحل محصور شدهاند – “این شبیه چیزی است که ما در مدل‌های خود می‌بینیم”. او ادامه داد اگر نتیجه‌گیری لِبرِتون درست باشد، پس در این صورت پس از آن مشکلات بسیاری وجود خواهد داشت. در نزدیکی خطوط ساحلی بیشترین جریان زندگی دریایی برقرار است و شیلات، کشاورزی و صخره‌های مرجانی از این دست هستند. در اقیانوس آزاد با وجود وجود جاندران، باید گفت که از تنوع زیستی و اقتصادی بسیار پایینی دارا هستند. پلاستیک موجود در اقیانوس به ویژه زمانی که به کف اقیانوسها میرسد و با زمین برخورد میکند بسیار مضر هستند و زمانی این تبدیل به فاجعه میشود که پلاستیکها در کف اقیانوسها انباشه شوند. ون سیبِل میگوید: ” می‌‌توانید این مقاله را از نگاه یک حامی برای پاکسازی سواحل بخوانید.”
با توجه به اینکه “اقیانوس پاک” سازمانی است که به توسعه فن‌آوری‌های چند میلیون‌دلاری جدید برای جمع‌آوری و پاکسازی زباله از سطح دریاهای آزاد اختصاص داده شده است شاید این نتیجه‌گیری کمی کنایه‌آمیز باشد. بویان سالت به من گفت که یافته‌ها ” باید نشان دهند که پیش‌گیری نیز مهم است. اگر می‌خواهید محیط ساحلی را تمیز کنید، باید شیر آب را ببندید. اگر بخواهیم جامع‌تر بگوییم ما باید هرکاری که از توانمان ساخته است انجام دهیم، هر چیزی که شامل پاکسازی محیط‌زیست از آلودگی پلاستیک، از تکه‌های کوچک زباله گرفته تا انبوهی از زباله میشود.”
اگرچه پاکسازی همه‌ی پلاستیکی که وارد محیط میشود احتمالا امری غیر ممکن است اما مقداری که در حال حاضر می‌تواند تمیز شود، همانطور که این مطالعه نشان می‌دهد، ناچیز نیست. سال گذشته، بیش از یک میلیون نفر در پاکسازی سالانه انجمن بین‌المللی ساحلیِ محافظان اقیانوس شرکت کردند و مساحتی بیش از ۲۲۳۰۰ مایل از خطوط ساحلی و راه‌های آبی در سراسر جهان را پاکسازی کردند. آن‌ها نزدیک به صد میلیون تکه زباله (۲۳.۳ میلیون پوند)، از جمله جارو برقی، رادیو کاست و دندان مصنوعی را جمع‌آوری کردند. آخرین موارد جمع‌آوری شده و البته هنوز هم ادامه دارند فلیترهای سیگار هستند، این فیلترها حاوی پلاستیک هستند و پس از آن پلاستیک‌های بسته‌بندی مواد غذایی هستند و حتی تبلیغی ۳۷۰ میلیارد دلاری با تاریخ سال ۲۰۲۰. سیاست‌هایی که به خاستگاه بحران اشاره می‌کنند – با حذف پلاستیک‌های مورد استفاده، توسعه اقتصاد دورانی (به عنوان مثال، استفاده دوباره از بیشتر مواد) و بهبود تاسیسات سیستم تخلیه آب فاضلاب، زباله و بازیافت به ویژه در کشورهای در حال توسعه – سبب کاهش میزان پلاستیک در دریاهای ما خواهند شد. در عین حال، پاکسازی ساحل با استفاده از روش‌های قدیمی هرگز به نظر نمی‌رسید که به شکل ارزشمندی بهترین کار برای گذراندن صبحی دل‌انگیز باشد. (پاکسازی انجمن بین‌المللیِ ساحلی امسال در روز شنبه بیست و یکم سپتامبر برگزار خواهد شد.)
در نهایت، همه‌ی آلودگی‌های پلاستیکی در یک مکان جمع‌آوری و در اعماق گل و لای دفن می‌شوند. جنیفر براندون، اقیانوس‌شناسِ موسسه اسکریپس، مطالعه‌ی جدیدی را رهبری میکند که در آن او و همکارانش لایه‌ی رسوباتی را آنالیز کردند که آن ها را در یک مایلی ساحل سانتا باربارا، کالیفرنیا به دست آورده‌اند. هسته این رسوبات از تاریخ ۱۸۳۴ تا ۲۰۰۹ را دربرمی‌گیرند. آن‌ها دریافتند که از دهه ۱۹۴۰، مقدار ریزپلاستیک در هر لایه رسوبی به صورت تقریبی افزایش داشته است و هر پانزده سال دو برابر میشود. تقریبا هیچ اکسیژنی در کف آب‌های سانتا باربارا وجود ندارد و جایی که در آن لایه‌ی رسوبی را حفاری کردند، هزار و نهصد پا عمق دارد، بنابراین هیچ حیوانی برای تحریک رسوب وجود ندارد. وقتی فیتوپلانکتون و چیزهای دیگر از سطح به کف دریا فرو می‌روند، دست‌نخورده باقی می‌مانند و لایه‌های کامل و سالانه تشکیل می‌دهند که شبیه به حلقه‌های درختی یا لایه‌های یخ هستند. و درست همانطور که حباب‌های هوا در لایه یخی که از یخچالی طبیعی حفر شده است نشان دهنده‌ی وقوع ناگهانی انقلاب صنعتی و افزایش مدوام کربن دی‌اکسید در اتمسفر است، اقلام پلاستیکی و الیافی که نشان دهنده‌ی این لایه رسوبی هستند با افزایش جمعیت و تولید پلاستیک مرتبط‌اند. براندون میگوید به دلیل اینکه پلاستیک برای همیشه در لایه‌های رسوبی باقی می‌ماند و روند رو به افزایش مصرف پلاستیک به طور واضح روشن است که باید خود را با روند شتاب بزرگ آنتروپوسین هماهنگ کنیم، پلاستیک نوعی شاخص زمین‌شناسی کامل در عصر زمین‌شناسی جدید است.”
