همه ما ماجراهای زیادی در مورد چیزهای تازه‌ای که وارد بازار می‌شدند و عده‌ای که با آن‌ها مخالفت می‌کردند شنیده‌ایم. اما دلیل این اعتراضات و این حجم از مخالفت با تکنولوژی و نوآوری‌های جدید کجاست؟ کالستوس جوما در کتابی که نوشته‌است توضیح داده است ترس از نوآوری و مخالفت با ورود محصولات جدید یک مسئله تاریخی است و محدود به جغرافیای خاصی نیز نیست. در این مقاله در مورد مخالفت با تکنولوژی جدید، دلایل مخالفین و راهکارهایی برای کاهش این مخالفت‌ها صحبت می‌کنیم.
اکثر ما عادت داریم تا پیشرفت‌هایمان را به تعویض بیاندازیم. از قهوه و یخچال برقی گرفته تا غذاهای تراریخته و از نظر ژنتیکی بهبود یافته، تاریخ ما پر است از نوآوری‌هایی که بشر در ابتدای ظهورشان با آن‌ها مخالفت کرده است و در برابر حضور این نوآوریها در زندگی روزمره‌اش مقاومت نشان داده است. این وضعیت کماکان نیز وجود دارد و این سری عده‌ای در مورد اتومبیل‌های خودران مقاومت می‌کنند ایمنی این خودروهای بدون راننده را زیر سوال می‌برند؛ یا در مثال دیگر مخالفان سیستم بانک‌داری همراه (موبایل بانک) به امنیت و تاثیر این شیوه از بانک‌داری در اقتصاد با دیده تردید نگاه می‌کنند.
در نگاه اول مقاومت در برابر نوآوری‌های جدید مثل ابزارآلات مکانیکی کشاورزی یا امکان ضبط موسیقی مضحک و احمقانه به نظر می‌رسد، ولی با مطالعه تاریخ می‌توانیم بفهمیم این مخالفت از کجا نشأت می‌گیرد و چرا هنوز هم ما عده‌ای را می‌بینیم که در برابر همه چیزهای جدید مخالفت می‌کنند. کالستوس جوما (۱)، استاد فقید دانشگاه هاروارد این پدیده را در آخرین کتاب خودش یعنی «نوآوری و دشمنانش: چرا مردم در برابر تکنولوژی‌های جدید مقاومت نشان می‌دهند؟» (۲) توضیح می‌دهد.
جوما در کتاب خودش می‌گوید که مردم نه به این خاطر که از تکنولوژی بترسند در برابر آن ایستادگی می‌کنند، آن‌ها به مخالفت با تکنولوژی جدید و ورود آن به عرصه‌ی زندگی‌شان می‌پردازند، چرا که ورود تکنولوژی جدید برای آن‌ها به معنای از دست دادن بخشی از هویت سبک زندگی‌ای است که با آن خو گرفته‌اند. همچنین تکنولوژی می‌تواند انسان را از طبیعت و یا هدف‌های آن‌ها (جوما طبیعت و هدف را به عنوان دو عنصر اساسی در تجارب بشری معرفی می‌کند) دورتر کند. جوما مصاحبه‌ای با واشنگتن پست داشته است که طی آن در مورد اشتباهات تاریخی صنایع، مردم و دولت‌ها در مواجهه با تکنولوژی صحبت کرده‌اند. در ادامه ۸ نکته کلیدی این مصاحبه را با هم مرور می‌کنیم.
۱- گاهی اوقات مردم در برابر تکنولوژی‌های جدیدی مقاومت نشان می‌دهند که به نظر می‌رسد به نفع‌شان است.
ایده اولیه کتاب جوما به اواخر دهه ۹۰ میلادی باز می‌گردد، زمانی که جوما به عنوان دبیر کل کنوانسیون تنوع زیستی سازمان ملل، بر مذاکرات بین‌المللی پیرامون تصویب قوانین مرتبط با محصولات کشاورزی اصلاح نژادی شده، نظارت می‌کرد. در این مذاکرات هر دو گروه موافق و مخالف استفاده از محصولات اصلاح ژنتیکی خیلی لجوجانه و پر سر و صدا رفتار می‌کردند. این سر و صدا جوما را به این فکر فرو برد که به نظر می‌رسد هر دو گروه هدف مشترکی را دنبال می‌کنند.
طرفداران تکنولوژی جدید معتقد بودند که استفاده از این محصولات می‌تواند تا حد زیادی استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها را کاهش دهد و در مقابل آن‌ها طرفداران محیط‌زیست قرار داشتند که در آن برهه به شدت به دنبال کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی به دلیل خطراتی که این مواد برای محیط‌زیست داشتند، بودند.
جوما در رابطه با آن مذاکرات می‌گوید: «چیزی که نظر من را خیلی جلب می‌کرد موضع‌گیری‌های متناقض هر دو گروه بود که باعث شد تا نگاهی بزرگ‌تر از این موضوع به ماجرا داشته باشم. خیلی وقت‌ها تکنولوژی‌هایی ظهور می‌کنند که فواید زیادی برای بشریت دارند و دقیقا همان گروهی در برابر این تکنولوژی‌ها ایستادگی می‌کنند که از آن سود خواهند برد.»
۲- نوآوری‌هایی که به نسبت نسخه‌های پیشین خود یک پیشرفت بزرگ تلقی می‌شده‌اند، یا که نسخه پیشین نداشته‌اند، راحت‌تر مورد پذیرش عموم مردم قرار گرفته‌اند.
امروزه این موضوع که در هر خیابان چند کافی‌شاپ وجود داشته باشد که به مردم قهوه بفروشد موضوعی عادی است ولی ورود قهوه به بازار با جنجال و قشقرق زیادی همراه بود. جوما معتقد است که قهوه اولین بار در میان مسلمانان خاورمیانه و به منظور بیدار ماندن تا دیر وقت به منظور انجام فرایض دینی استفاده شده است. در آن زمان قهوه از دیگر نوشیدنی‌ها و محرک‌های دیگر عملکرد بهتری داشته است و در خاورمیانه کاملا رایج شده بوده است.
قرن‌ها می‌گذرد تا پای قهوه به بازارهای آلمان، انگلستان و فرانسه باز شود. در آن زمان نوشیدنی غالب و مورد علاقه مردم در این کشورها آبجو، چای و شراب بود و ورود قهوه مخالفت‌ها و مقاومت‌های زیادی را به همراه داشت. جوما: «در این زمان مخالفین اصلی قهوه طرفداران محصولات رایج در بازار آن موقع بودند. بزرگترین درسی که ما از ماجرای قهوه دریافت می‌کنیم این است که اگر تکنولوژی جدید خصوصیات خارق العاده‌ای نسبت به نسخه‌های پیشین‌اش داشته باشد، شانس پذیرفته شدن آن توسط جامعه بسیار بسیار بیشتر است.»
۳-مخالفت با تکنولوژی‌های جدید از ۳ عامل کلیدی دارد، یکی از آن‌ها مصرف‌کنندگان هستند.
جوما سه عامل اصلی مخالفت با تکنولوژی‌های جدید را به صورت زیر دسته‌بندی می‌کند:
- آن‌هایی که منافع تجاری‌شان را در محصولات فعلی دنبال می‌کنند.
- آن‌هایی که هویت‌شان با مصرف محصولات فعلی تعریف می‌شود.
- آن‌هایی که با ورود تکنولوژی جدید و تغییرات ناشی از آن قدرت‌شان را از دست می‌دهند.
نقش دسته اول که به احتمال فراوان برای همگان واضح است. در طول تاریخ صنایع زیادی بوده‌اند که با ورود تکنولوژی‌های جدید فعالیت‌شان مختل شده یا به کل از هم پاشیده‌اند. به تلاش بیهوده ناشران و عرضه کنندگان تولیدات موسیقی نگاهی بیاندازید تا متوجه بشوید چه طور بیهوده در مسیر تغییر به سمت پخش دیجیتال موسیقی سنگ‌اندازی می‌کردند.
گروه دیگری که به طور عمده با تغییر و ورود تکنولوژی‌های جدید مخالفت می‌کنند آن دسته از مصرف‌کنندگان هستند که محصولات فعلی با هویت، عادات و فرهنگ آن‌ها آمیخته شده است، به عنوان مثال مردم انگلستان تا مدت‌ها ترجیح می‌دادند که در خانه‌هایشان چای بنوشند و جایی برای حضور کافی‌شاپ‌ها در میان زندگی مردم عادی وجود نداشت.
در نهایت آن‌هایی در برابر ورود تکنولوژی و محصولات جدید مخالفت می‌کنند که ورود این محصولات منجر به تغییرات در ساختار قدرت و اقتصاد یک کشور و توزیع ثروت و قدرت در میان گروه‌های دیگر شود. برای مثال گسترش استفاده از تراکتورها و دیگر ابزار آلات ماشینی در کشاورزی موجب شد تا نیاز به نیروی کار در روستاها کاهش پیدا کند. جوما در کتابش می‌نویسد که کاهش فرصت‌های شغلی در روستاها موجب مهاجرت گروه زیادی از کارگران بیکار به سمت شهرها و در پی آن جنبش‌های سیاسی و اجتماعی گسترده در تمامی کشورهای جهان شد.
۴- مردم به جای استفاده از عقل و شواهد، بر اساس احساسات‌شان در مورد تکنولوژی‌های جدید تصمیم‌گیری می‌کنند.
مخالفان و موافقان ورود تکنولوژی‌های جدید اغلب اوقات برای به کرسی نشاندن حرف‌هایشان اظهارات عجیب و غریبی می‌کنند و ترسی ندارند از این که این اظهارات را به محیط‌زیست، سلامتی، روانشناسی و دیگر رشته‌های علمی ربط بدهند. گاهی اوقات این اظهارات بر اساس مبانی علمی هستند و خیلی وقت‌ها هم نیستند. یک زمانی مخالفان قهوه ادعا می‌کردند که قهوه باعث ناباروری مردان و بروز تشنج در زنان می‌شود.
جوما معتقد است در پس همه این اظهارات ترس از تکنولوژی جدید پنهان شده است و نه دلایل علمی و منطقی. جوما: «مردم به صورت غریضی واکنش نشان می‌دهند و به دنبال شواهدی برای اثبات حرف‌شان می‌گردند. مردم نسبت به ورود تکنولوژی جدید به زندگی‌شان واکنش‌های احساسی از خود نشان می‌دهد چرا که ممکن است بر نگرش آن‌ها بر دنیا تاثیر بگذارد و این ماجرا در مورد تمامی تکنولوژی‌ها، نوآوریها و محصولات جدید تکرار می‌شود.»
۵- مردم به دنبال محصولاتی هستند که به آن‌ها آزادی عمل بیشتری بدهد و کارهایشان را انجام دهد.
موبایل و سرویس‌های استریم موسیقی به این دلیل به سرعت در میان مردم جای خود را باز کردند، چون مردم مایل‌اند تا انجام کارها برایشان راحت‌تر شود و آزادی عمل بیشتری داشته باشند. دیگر لازم نیست که شما حتما در خانه باشید تا بتوانید به کسی تلفن کنید؛ یا دیگر لازم نیست که به فروشگاه بروید تا آخرین آلبوم خواننده مورد علاقه‌تان را خریداری کنید.
آدم‌ها دوست دارند که کارهایشان را در حرکت و به طرقی که راحت‌ترند انجام دهند؛ تمایلی که به گفته جوما بسیاری از مخترعین برای موفقیت محصول خود از آن استفاده (و حتی سو استفاده) کرده‌اند. جوما: «به همین خاطر است که ما می‌بینیم صنعت خودرو این قدر پیشرفت می‌کند و هر روز چیزهای جدیدی در ماشین‌هایمان می‌بینیم. مغز ما به دنبال پیدا کردن الگوهاست، به دنبال تازگی است و بر اساس بازخوردهایی که دریافت می‌کنیم تصمیم‌گیری می‌کند. این سه رفتار مغز ما به اساس وجودی ما به عنوان انسان را شکل می دهند و باعث شکل گیری انتخاب‌های ما می‌شوند. این سه رفتار هستند که انتخاب می‌کنند ما نسبت به کدام تکنولوژی‌ها و نوآوریها مشتاق باشیم و نسبت به کدام یک از آن‌ها بی تفاوت عبور کنیم.»
۶- مردم از تکنولوژی نمی‌ترسند، از خسارت‌هایی که به همراه خود می‌آورد می‌ترسند.
جمله معروف «مردم از هر چیزی که نمی‌شناسند، می‌ترسند.» را حتما شنیده‌اید. جوما معتقد است که این گزاره شامل حال مخالفت با تکنولوژی نمی‌شود. جوما: «مردم از خسارت‌های تکنولوژی به زندگی‌شان می‌ترسند، نه جدید بودن آن.» این خسارت‌ها، چه توهم باشند یا که واقعیت داشته باشند، هویت، امنیت اقتصادی و سبک زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
در گذشته مردمی که برای ادامه زندگی به ته‌مانده مواد غذایی تولید شده توسط کشاورزان منطقه‌شان متکی بودند، یا کارگران این زمین‌های کشاورزی بودند، سر دسته کسانی بودند که در برابر ورود ماشین آلات کشاورزی به مزارع مقاومت می‌کردند. جوما معتقد است پیدا کردن دلایل ترس مردم، در نظر گرفتن و برطرف کردن دغدغه‌های مخالفین در روند طراحی نوآوری جدید، می‌تواند کمک بزرگی به دولت‌ها و شرکت‌های تولید کننده بابت کاهش مقاومت‌ها و مخالفت‌های مردمی کند.
۷- شرکت‌های تولید کننده معمولا توجهی به تاثیراتی که محصولات جدیدشان بر جامعه می‌گذارد، ندارند.
جوما در کتابش می‌نویسند که همواره در طول تاریخ، شرکت‌هایی که به خلق تکنولوژی‌های جدید دست می‌زنند، بیش از آن که به فکر تاثیرات و پیامدهای گسترده تولیدات‌شان بر جامعه باشند، به فکر عملکرد بهتر و فروش بیشتر خود هستند. جوما: «من فکر می‌کنم این شرکت‌ها تمرکزشان را بیشتر در بخش تولید گذاشته‌اند. این که محصولات‌شان درست کار می‌کند یا نه؟ توجهی به پیامدهای اجتماعی محصولات‌شان ندارند.»
البته این موضوع در حال تغییر است. اهالی سیلیکون ولی به تضمین امنیت اطلاعات خصوصی کاربران محصولات‌شان توجه ویژه‌ای نشان می‌دهند. هوش مصنوعی مثال دیگری از این توجه به پیامدهای اجتماعی است که جوما به آن اشاره می‌کند. احتمال طغیان غیر قابل کنترل و دیوانه‌وار ربات‌هایی که باعث شده صحبت از طراحی «دکمه مرگ» (۳) این روزها همه جا شنیده شود. ایده‌ای که گوگل و چند شرکت دیگر هم اکنون مشغول کار بر روی آن هستند.
۸- سرعت پیشرفت تکنولوژی نه آرام است، نه خطی است، شتاب آن سرسام آور است و دولت‌ها این قضیه را درک نمی‌کنند.
خیلی از دولت‌ها نمی‌توانند درک کنند که تکنولوژی با شتاب فزاینده‌ای در حال رشد است. این مسئله باعث می‌شود تا قانون‌گذاران دائما با ورود تکنولوژی‌های جدید شگفت‌زده شوند و بیشتر اوقات نتوانند قوانینی مناسب این فن‌آوری‌های جدید تنظیم کنند. اوبر (سرویس تاکسی اینترنتی فعال در بیش از ۹۰ کشور جهان) مثال خوبی برای این موضوع می‌تواند باشد. اوبر به سرعت در امریکا رشد کرد و شعبه‌هایی در سرتاسر جهان تاسیس کرد که موجب اعتراضات گسترده از سوی انجمن‌های تاکسیرانی در سرتاسر جهان شد.
عملکرد دولت‌ها در برابر بیشتر این اعتراضات بسیار کند و ارتجاعی بوده است. جوما: «این تصمیمات رو به عقب به این خاطر اتخاذ شدند که دولت‌ها فکر می‌کنند سرعت رشد تکنولوژی خطی و بسیار آرام است و آن‌ها وقت برای تنظیم قانون‌های جدید دارند. شاید در گذشته این چنین بوده باشد ولی الآن اوضاع فرق کرده است.» به منظور مبارزه با چنین ذهنیتی می‌بایست دولت‌ها در تمامی سطوح، از شهرداری گرفته تا دولت مرکزی، می‌بایست به نظر مشاورین متخصص خود در زمینه تکنولوژی و نوآوری اتکا کنند.
۱- Calestous Juma
۲- Innovation and Its Enemies: Why People Resist New Technologies
۳- Kill Button