اگر از هر فرد علاقه‌مند به تاریخ، در مورد پایتخت صفویان بپرسید قطعاً نام شهرهای تبریز، قزوین و اصفهان را به زبان می‌آورد، اما بد نیست بدانیم شاه عباس صفوی مکانی را در شمال ایران به عنوان پایتخت تابستانه خود برگزیده بود و بخش عمده‌ای از فصول بهار و تابستان را در این منطقه می‌گذرانید. این منطقه جایی نبود به‌جز «اشرف‌البلاد» که امروزه با نام بهشهر شناخته می‌شود.
با آراد مگ همراه باشید تا با اشرف شهرهای ایران آشنا شویم.
جغرافیای بهشهر
شهرستان بهشهر که روزگاری مقر خوشگذرانی شاه عباس صفوی و خانواده وی بود امروزه در تقسیمات شهری، در شرقی‌ترین قسمت استان مازندران قرار دارد.
این شهر سرسبز، در جنوب دریای مازندران واقع شده و منطقه‌ای جلگه ای است که از یک سو به کوه و از سوی دیگر به دریا منتهی می شود.
بهشهر از مواهب طبیعی بسیاری چون کوه، جنگل، دریا و خلیجی زیبا برخوردار است و وجود جاذبه های تاریخی گوناگون، آن را به عنوان یکی از گزینه های ارزشمند در حوزه گردشگری تبدیل کرده است.
آب و هوای این شهر متاثر از دریای مازندران بوده و معتدل و مرطوب است. این شهر هر ساله خصوصا در فصل بهار و تابستان میزبان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف ایران است.
نامهای بهشهر در طول تاریخ
این شهر در طول تاریخ نامهای متفاوتی داشته است. کبودجامه، پنجهزاره، خرگوران و اشرف، تعدادی از نامهای این منطقه در طول تاریخ هستند.
به گفته رابینو، شهر اشرف در گذشته ملکی بوده که به پیرزنی تعلق داشته است. این مکان مورد توجه شاه عباس قرار گرفته و این منطقه را از پیرزن خریداری کرده و پس از آن عمارت و باغ‌های بسیاری را در آن بنا می‌کند.
لرد کرزن در کتاب خود در مورد بهشهر می‌نویسد«شاه عباس درصدد برآمد اصفهان تازه‌ای در شمال بسازد که قصرها و عماراتش با پایتخت جنوبی برابری نماید» (کرزن،ص ۴۹۵)(قلندری،ص ۵۱)
بر اساس مدارک به جای مانده، اشرف البلاد نامی بود که در دوره صفوی، به دستور شاه عباس بر روی این شهر گذاشته شد. برخی معتقدند که چون به شاه عباس حضرت اشرف گفته می‌شد، نام شهر نیز از این لقب گرفته شده است. در دوره پهلوی نیز نام اشرف به بهشهر به معنای بهترین شهر تغییر یافت.
چرا شاه عباس مازندران را به عنوان تفرجگاه برگزید؟
آقای عبدالهاشم قلندری علت تعلق شاه عباس به مازندران را چند عامل می‌داند:
«دلیل اول ویژگیهای طبیعی و آب و هوای خوب این استان می‌باشد. چرا که شاه عباس اکثر ماههای فروردین، اردیبهشت و در بعضی مواقع ایام زمستان را در بهشهر مشغول به خوشگذرانی و تفرج بوده است. علاقه شاه عباس به هوای مازندران به قدری بود که در بعضی موارد با وجود مشکلات و بیماری که وجود داشت از شوق دیدار اشرف توجهی به سفارش اطباء نمی‌نمود.» (قلندری،ص ۸۱)
او دلیل دیگر علاقه شاه عباس به بهشهر را به واسطه قرابتی می‌داند که خاندان صفوی با مازندران داشتند. بر اساس مستندات به جای مانده او از طرف مادر مازندرانی بود و با مردم مازندران نسبت فامیلی داشت.
جهانگردان مشهوری که به بهشهر سفر کردند
این منطقه محبوب شاه عباس بود و سیاحان و جهانگردان به نامی برای ملاقات با او به این مکان سفر کرده و در مورد اشرف البلاد یا بهشهر امروزی مطالب بسیاری نگاشته‌اند.
پیترودلاواله یکی از افرادی بود که برای ملاقات با شاه عباس به این منطقه سفر کرد و در سفرنامه خود، باغ‌های اشرف را با ذکر تمام جزئیات به تصویر کشیده است.
رابرت شرلی، سردو مرکاتن، ملکنوف روسی، رابینو یاسنت لویی، بارنز، بهلر، شاردن، گلمن و هانوی از جمله جهانگردانی بودند که در سفرنامه آنها مکتوبات با ارزشی در مورد اشرف البلاد بر جای مانده است.
اقوام مختلف در بهشهر
با نگاهی به اقوام مختلف ساکن در بهشهر متوجه می‌شویم این شهر مجموعه‌ای از نژادهای مختلف را در بردارد. مازنی، گرجی، ترک، افغان، هندی، بلوچ و ترکمن از ساکنین اصلی این شهر تاریخی هستند.
رابینو که در سال ۱۲۸۸ ه.ش به بهشهر سفر کرد در مورد اقوام ساکن در این شهر نوشت: «سکنه اشرف از نژادهای مختلف‌اند. در آنجا بازماندگان یک عده مهاجر گرجی که شاه عباس از قفقاز آورده بودند و عده‌ای خانواده‌های طالش که از کنار دریای لنکران آمده بودند و عده‌ای تات که یک قبیله ایرانی هستند و خانواده‌های گودار اقامت دارند.» (رابینو ص ۱۰۶)
پیترو دلاواله نیز در این باره آورده که شاه عباس سعی داشت روز به روز این شهر را پر جمعیت سازد و به همین علت دائما از سایر نقاط مردم را به آنجا می‌کوچاند.
معرفی آثار و اماکن تفریحی و توریستی بهشهر
همانگونه که پیشتر گفتیم این شهر در دوره صفویه به رونق رسید و آثار تاریخی با ارزشی در آن احداث شد. اما قدمت این منطقه بسیار فراتر از دوره صفویان است. این شهر یکی از کهن‌ترین سکونتگاههای بشری را در خود جای داده و جاذبه‌های ارزشمندی دارد که با یکایک آنها آشنا خواهیم شد.
غار کمربند
سه نقطه در ایران از کهن‌ترین سکونتگاههای بشری است که غار کمربند و هوتو یکی از این سه گزینه است.
غار کمربند به معنای میانه کوه بوده و در غرب بهشهر و نزدیک به روستای تروجن (شهیدآباد) واقع شده است. این غار یکی از نخستین سکونتگاههای انسانهای نخستین بوده و در حال حاضر دارای ۱۰ متر طول، ۴ متر عرض و ۵ متر ارتفاع است. فضای داخل غار حدود ۴۰ متر مربع مساحت دارد. قدمت این غار به دوران ژوراسیک باز می‌گردد. نخستین بار فردی به نام کارلتون استنلی کون در این غار کاوشهایی را انجام داد و چند دوره فرهنگی را در آن شناسایی نمود.
در آثار به دست آمده از غار کمربند، اشیائی به‌دست آمد که یکی از آنها استخوانهای جمجمه دختری ۱۲ ساله بود که به نوع انسانهای نئاندرتال تعلق داشت. نمونه‌هایی از اشیا دست ساز با استخوان، چنگالی از جنس شاخ و تعدادی شیارگر سنگی از آثار مکشوفه از این غار باستانی است.
آدرس: ۴ کیلومتری غرب بهشهر- ابتدای روستای تروجن (شهیدآباد)
غار هوتو
هوتو نیز غار معروف دیگری است که سرپناه انسانهای نخستین بوده و مکمل غار کمربند است. این غار در فاصله یکصد متری غار کمربند و نزدیک به روستای تروجن واقع شده است. در این غار نیز اسکلت سه انسان پیدا شده که حدود۷۵۰۰ سال پیش از میلاد در این منطقه زندگی می‌کرده اند.
آثاری از دوره آهن، برنز و دوره کالکلوتیک از دیگر آثار به‌دست آمده از این محوطه است. بر اساس تحقیقات انجام شده، غار هوتو در زمان سکونت انسانهای نئاندرتال تا دوره اسلامی به تناوب محل سکونت و اسکان بوده است.
در گذشته چشمه‌ای در نزدیکی غار وجود داشت که آب ساکنین غار را تأمین می‌کرد. امروزه از آب این چشمه به عنوان آب شرب روستای تروجن استفاده می‌شود.
در حال حاضر در اطراف غار کمربند و هوتو اقداماتی انجام شده و از امکانات مناسبی چون آلاچیق برای اقامت و اسکان مسافران برخوردار است.
آدرس: ۴ کیلومتری غرب بهشهر- ابتدای روستای تروجن
غار علی تپه
غار علی تپه جاذبه تاریخی دیگری است که از نظر باستان شناسی و به دست آوردن سیر حضور انسان در این منطقه بسیار قابل توجه است. این غار در نزدیکی روستای علی تپه قرار گرفته است. این منطقه نیز برای نخستین بار توسط کارلتون استنلی مورد کاوش قرار گرفت و مشخص شد از نظر زمانی زودتر از غارهای کمربند و هوتو مورد سکونت و استفاده بوده است.
از این غار ابزارهای سنگی بسیاری به‌دست آمد که نشان می‌دهد ساکنین این غار هنوز با کشت گیاهان و درو آشنایی نداشته و تنها با شکار و صید روزگار را می‌گذراندند. ساکنین غار پس از گذر از مرحله غار نشینی، گوهر تپه را به عنوان یکجا نشینی برگزیدند.
آدرس: شرق بهشهر- شمال غرب روستای علی تپه
سایت موزه گوهرتپه
گوهر تپه جاذبه ارزشمند دیگری در شهرستان بهشهر است که در غرب شهر و نزدیک به رستمکلا قرار دارد. گوهر تپه با مساحت تقریبی ۵۰ هکتار، شامل ۴ تپه چسبیده به هم است که نزدیک به جاده اصلی قرار گرفته است.
این تپه طی چند فصل حفاری، توسط علی ماهفروزی مورد کاوش قرار گرفت و در آن آثاری از دوره کالکلوتیک، مفرغ و عصر آهن به‌دست آمد. تدفین‌های مختلف، مهرهای استامپی، پیکرک‌های سفالین و سنگی و اشیاء مفرغی و آهنی گوناگونی مانند خنجر، نیزه، لوازم تزئینی چون سنجاق، پلاک، گوشواره و انگشتر از آثار کشف شده از این تپه باستانی است.
این تپه امروزه به سایت موزه تبدیل شده و بخشی از آثار معماری، اشیاء و تدفینها را می‌توان مشاهده کرد.
آدرس: ۱۴ کیلومتری غرب بهشهر- حدفاصل جاده بهشهر به نکا- نزدیک به رستمکلا
باغ‌های تاریخی بهشهر
پس از جاذبه‌های باستانی، نوبت به جاذبه‌های تاریخی می‌رسد که پیشینه همگی آنها به عصر صفوی بازمی گردد و همه به دستور شاه عباس صفوی احداث شده‌اند.
شاه عباس در بنای اولیه اشرف، ساخت شش باغ را در دستور کار خود قرار دارد. امروزه از این شش باغ تنها سه باغ به نامهای باغ شاه (پارک ملت فعلی)، باغ تپه و باغ چشمه عمارت برجای مانده است و از سه باغ صاحب الزمان، باغ خلوت و باغ حرم، اثری بر جای نمانده است.
پارک ملت (باغ شاه)
باغ شاه یا پارک ملت در حال حاضر اصلی‌ترین پارک شهر بهشهر است که در جنوب شهر و در بلوار شهید هاشمی نژاد قرار دارد. این پارک سرسبز با عمارتی باشکوه در میان آن، مساحتی حدود ۱۰ هکتار دارد و عمارت آن در اختیار شهرداری بهشهر است. به این عمارت در گذشته چهلستون نیز می‌گفتند. عمارت پارک ملت سه طبقه بوده و از معماری بسیار زیبایی برخوردار است.
سروهای کهنسال در دو سوی این بوستان قد برافراشته و وجود گلهای رنگارنگ طراوت دلپذیری به این فضا بخشیده است.
در میان باغ، آبنمای بسیار زیبایی وجود دارد که از بالاترین قسمت پارک سرچشمه گرفته و رو به پایین جریان دارد. گردشگران بسیاری از این بوستان مصفا بازدید کرده و در وصف آن مطالب بسیاری نگاشته‌اند.
قسمتی از این پارک به فضای بازی کودکان اختصاص دارد و در بخشی از آن نیز باغ وحش کوچکی احداث شده است. این پارک امروزه یکی از تفرجگاههای اصلی ساکنین و گردشگران است و برنامه و جشنهای گوناگونی در طول سال در آن برگزار می‌شود.
آدرس: بهشهر- خیابان شهید هاشمی نژاد- روبه روی خیابان امام خمینی- محوطه شهرداری بهشهر
چشمه عمارت بهشهر
چشمه عمارت یکی دیگر از آثار مشهور عصر صفوی است که در جنوب بهشهر و در جوار کوههای جهان مورا جا خوش کرده است. این بنا همانگونه که از نام آن پیداست عمارتی بسیار زیبا بود که چشمه‌ای در میان آن جریان داشت. چشمه عمارت یکی از محلهای اصلی اسکان شاه عباس و خانواده وی بوده است. این بنای دو طبقه در طول زمان دستخوش آسیب شد و شکوه و جلال خود را از دست داد. در طبقه همکف بنا، حوض مربع شکلی وجود دارد که در گذشته بر روی آن سقفی گنبدی قرار داشته است. در چهار سوی حوض، چهار صفه وجود دارد و هر صفه دارای سه ورودی با درگاه هلالی و سه پنجره با طاقهای جناغی است.
چشمه عمارت در زمان شکوه خود مزین به کاشی کاری و نقاشی‌هایی بسیار زیبا بود که بخش اعظمی از آنها از میان رفته است. سیستم آبرسانی و گردش آب در میان عمارت و باغ بسیار جالب توجه بود و در طراحی آن از قوانین پیشرفته فیزیک استفاده شده بود. این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در حال حاضر در تملک میراث فرهنگی است و بازدید آن برای عموم امکان پذیر است.
آدرس: بهشهر- انتهای خیابان پاسداران
منطقه تاریخی و طبیعی عباس آباد
به جرات می‌توان منطقه تفریحی و تاریخی عباس آباد بهشهر را گل سرسبد جاذبه‌های این شهر دانست.
این محوطه در دل کوههای جهان مورا قرار دارد و یکی از چند باغ ایرانی به جای مانده در ایران است که نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
این مجموعه با داشتن طبیعتی بسیار سرسبز و دلپذیر در نه کیلومتری شهر بهشهر واقع شده است. عباس آباد مجموعه‌ای متشکل از جنگل، دریاچه، باغ اصلی، برج دیده بانی، سد، بقایای مطبخ و کاخ بوده و با قرار گرفتن در میان جنگلی انبوه، بخشی از شکوه و عظمت صفویان را به نمایش می‌گذارد.
جنگل عباس آباد، دریاچه زیبای این مجموعه و بقایای عمارت میان آن هرساله میزبان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف ایران است.
سوئیت‌های اقامتی، سرویس بهداشتی، آب شرب، رستوران، اقامتگاه، آلاچیق، اسکله قایقرانی، فضای بازی برای کودکان، بازارچه محلی و ایجاد مسیر پیاده روی و سوارکاری در اطراف دریاچه از امکاناتی است که در این منطقه برای آسایش گردشگران ایجاد شده است.
آدرس: ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی بهشهر- جاده بهشهر به گرگان- بلوار امام رضا
کاخ صفی آباد
کاخ باشکوه صفی آباد را می‌توان نماد بهشهر دانست. این کاخ بر فراز تپه‌ای در جنوب غربی شهر و در پیش آمدگی کوه جهان مورا خودنمایی می‌کند. عمارت باشکوه صفی آباد در داخل باغی وسیع، مشرف به مناظر جنگلی احداث شده و نام آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در طول تاریخ صدمات بسیاری را متحمل شده و بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
طبق گفته علی بابا عسگری در کتاب اشرف البلاد « از کاخ صفی آباد تا باغ شاه راهی زیرزمینی احداث بود که در مواقع ضروری مورد استفاده قرار می‌گرفت».(قلندری،ص۱۹۰)
در حال حاضر بنای آن شامل چندین تالار، ایوان و اتاق‌هایی است که با تصاویر و نقوش طلایی آراسته شده است که در تملک نیروهای نظامی است و افراد عادی اجازه ورود به آن را ندارند. براساس نظر برخی از محققین این بنا تنها جهت تفریح و تفرج شاهان صفوی احداث نشده و به عنوان رصد‌خانه نیز کاربرد داشت است.
آدرس: ۳/۵ کیلومتری جنوب غرب بهشهر- خیابان طالقانی- جاده صفی آباد
شبه جزیره میانکاله
در کنار جاذبه‌های تاریخی، بهشهر از نعمت طبیعت نیز بی‌نصیب نمانده و در کنار جنگلهای انبوه و سرسبز عباس آباد و پاسندرز، شبه جزیره میانکاله و ساحل زیبای آن، این جورچین تاریخی و طبیعی را تکمیل کرده است. پیشروی آب در جنوب شرقی دریای خزر موجب ایجاد شبه جزیره میانکاله شده است.
میانکاله پناهگاه حفاظت شده حیات وحش است که در گذشته شکارگاه سلاطین و اشراف بوده است. این منطقه «در سال ۱۳۵۴ ه.ش در کنفرانس محیط زیست شبه جزیره میانکاله، منطقه حیات وحش برای پرندگان مهاجر از سیبری شناخته شد و از این لحاظ در فهرست مکانهای زیستی سازمان ملل درآمده است» (ریاحی ص ۲)
شبه جزیره میانکاله با آبهای آرام و ساحلی تمیز و زیبا مکان مناسبی برای مسافران این خطه است. این منطقه علاوه بر پوشش گیاهی غنی میزبان پرندگان گوناگونی چون فلامینگو، حواصیل، خوتکا، پلیکان و پرندگانی چون قو و مرغابی است که از نقاط دور دست به این مکان مهاجرت می‌کنند.
میانکاله در دوره‌های مختلف مورد توجه بوده و آثار تاریخی متعددی چون قلعه پلنگان، سرتک، میان قلعه، بقایای پادگان روسها در دوره قاجار و گورستان قزاق‌ها در آن وجود دارد.
در مناطق حفاظت شده با رعایت قوانین می‌توان شنا کرد، به تماشای پرندگان نشست و از تمشک چینی و طعم دلچسب آن در تابستانهای داغ منطقه لذت برد.
آدرس: ۴۵ کیلومتری شمال بهشهر- زاغمرز- جاده ساحلی میانکاله
هزارجریب
هزارجریب منطقه وسیع و بسیار سرسبز و مصفایی است که مشتمل بر کوههای شهرستان بهشهر، نکا، ساری، شرق سوادکوه و بخش‌های کوهستانی سمنان و دامغان است.
این منطقه به دلیل داشتن آب و هوایی بسیار دلپذیر و خنک در تابستان و طبیعتی سرسبز و زیبا مورد توجه سلاطین و خوانین بوده و به عنوان تفرجگاه و استراحتگاه از آن استفاده می‌شد.
هزارجریب که به جرات می‌توان عنوان بهشت پنهان را به آن داد، شامل روستاهای متعددی است که برخی از آنها به عنوان روستاهای هدف گردشگری مورد توجه قرار گرفته و امکانات اقامتی و تفریحی مناسبی برای گردشگران در آنها ایجاد شده است.
وجود خانه‌های تاریخی و مجلل به جای مانده از دوره قاجار در روستاهای سرخ گریوه و یانه سر نشان از حضور خوانین در این مناطق دارد. ساختمان طهماسبی، خانه هزارجریبی و عمارت شهریاری تعدادی از این آثار است.
جاذبه‌های طبیعی بسیاری چون چشمه، آبشار، غارهای متعدد، امامزاده‌های گوناگون و… در دل این روستاها قرار دارد و به دلیل ارتفاع و خنک بودن در تابستان گردشگران بسیاری را در فصول گرم به سوی خود می‌کشاند.
جنگل پاسند
پاسند جنگل سرسبز با پوشش انبوه از توابع بخش مرکزی شهرستان بهشهر است که در شرق این شهر قرار دارد.
این منطقه از بقایای جنگلهای سرسبز هیرکانی است که به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. راش، بلوط ، نارون، سرخدار و جانوران گوناگونی چون شغال، سنجاب، قرقاول، مار، روباه، خرگوش و…در آن زیست می‌کنند.
بهار و تابستان زیبایی دارد اما پاییز آن بسیار رؤیایی است. این منطقه نسبتاً بکر و دست نخورده است و با پوشش انبوه و چشمه سارهای گوناگون هر ساله میزبان گردشگران بسیاری است. در سالهای اخیر در کنار چشمه پاسند، آلاچیق، سرویس بهداشتی و فروشگاهی برای رفاه حال گردشگران احداث شده است.
آدرس: شرق بهشهر- کیلومتر ۳ جاده بهشهر به گلوگاه
آبشار سنگ‌نو
سنگ‌نو آبشاری است که در میان شکاف کوه و در جنوب بهشهر واقع شده است. این منطقه از چند آبشار کوچک و بزرگ تشکیل شده است. ارتفاع بلندترین آبشار آن ۱۲ متر بوده و ریزش آب موجب شده صخره‌ای که آب از آن جاری است صاف و صیقلی شود.
به اعتقاد برخی از بومیان سنگ‌نو همان واژه نور سنگی است که به نوسنگی تغییر یافته است. آنها بر این باورند که با ریزش آب، فضایی نور مانند در محل فرود آب به وجود می‌آید و به همین علت به آن نور سنگی می گویند.
مسیر دسترسی به آبشار کمی دشوار است و نیازمند آمادگی بدنی است. رسیدن به آبشار نهایی برای کودکان و افراد سالخورده کمی دشوار است.
آدرس: ۵ کیلومتری جنوب بهشهر- فراش محله
آبشار اسپه او
اسپه او آبشار پلکانی بسیار زیبایی است که در نوع خود منحصر به فرد است. شکل صخره و عبور آب طی قرنها شکلی پلکانی به این آبشار بخشیده است. می‌توان با عبور از پله‌های صخره‌ای که در مسیر جریان آب قرار دارند به ارتفاعات آبشار دسترسی پیدا کرد.
در مسیر صعود به آبشار حوضچه‌های آهکی زیبایی قرار دارد که در طول سالیان متمادی ایجاد شده است. فضای غار مانندی که با خزه های سبز رنگ آراسته شده در میان آبشار وجود دارد که زیبایی آن را چندین برابر کرده است.
این آبشار در حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و سرچشمه آن، چشمه پر آبی است که از دل کوه سیاه خانی می‌جوشد. متاسفانه در سالهای اخیر به دلیل احداث سد در حوالی آبشار، چهره آبشار مخدوش شده است.
آدرس: ۳۰ کیلومتری بهشهر- جاده پاسندرز
آبشار سن‌بی
آبشار سن‌بی یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی این شهر است که در میان هزار جریب و نزدیک به روستای یخکش قرار دارد. این آبشار در ارتفاع ۳۰ متری از چند نقطه به پایین جریان پیدا کرده و منظره بسیار زیبایی را خلق کرده است. وجود برکه‌هایی در پایین آبشار امکان آبتنی و شنا را برای گردشگران مهیا کرده است.
آبشار سن‌بی در میان جنگلهای انبوه و درختان سر به فلک کشده پنهان شده و باید با پای پیاده و از درون آب مسیر رسیدن به آبشار را طی کرد.
آدرس:۵۴ کیلومتری شرق بهشهر – روستای یخکش
چشمه و جنگل پلنگ‌خیل
پلنگ‌خیل یکی از چشمه های این شهر است که در پایین دست عمارت صفی آباد قرار دارد. در دوره صفوی با استفاده از تنبوشه‌های سفالی آب این چشمه به کاخ صفی‌آباد منتقل می‌شد. آب این چشمه در سرسبزی و طراوت این منطقه تاثیر بسیاری داشته است. در سالهای اخیر آب پلنگ خیل بسیار کم شده و خروجی اندک آن باعث شده این چشمه رونق گذشته خود را از دست بدهد.
آدرس: ۳ کیلومتری جنوب غربی بهشهر- پلنگ خیل
چشمه و پارک جنگلی سرخ او
پارک جنگلی سرخ او یکی دیگر از مکان های دیدنی شهرستان بهشهر است که در منطقه کوهستانی خلیل‌شهر قرار دارد. در دل این جنگل، چشمه پر آب و جوشانی قرار دارد که آب آن بسیار خنک است و استخری در مظهر چشمه احداث شده که در ساعات مشخصی، خانومها و اقایان می‌توانند در آن شنا کنند. این بوستان از امکانات رفاهی مختلفی چون سرویس بهداشتی، آب اشامیدنی، سکوی استراحت و فروشگاه برای اسکان موقت گردشگران برخوردار است.
آدرس: ۲۶ کیلومتری جنوب شرقی بهشهر- جاده پاسند- خلیل شهر
پارک جنگلی مهربان رود (میروون)
پارک جنگلی مهربان رود یکی از تفرجگاههای سرسبز و زیبای شهرستان بهشهر است که در رستمکلا قرار دارد. این منطقه چشمه‌سارهای بسیاری دارد و رودخانه پر آبی از میان جنگل جاری است. مکانهایی در محل رودخانه توسط شهرداری برای آبتنی و شنا مشخص شده است.
در این جنگل مکانی وجود دارد که آب پس از جاری شدن از چند نهر در این نقطه به داخل زمین فرو می‌رود. در گویش محلی به این منطقه «او‌گردشی» می‌گویند. چشمه بنه قلیون، آقا چشمه، چکش دره، سراج خیل، ربیع چشمه، لبلبه سنگ، دختر قلعه و ازدار کوه از دیگر جاذبه‌های این منطقه جنگلی است که بومیان محل به آن آشنایی کامل دارند.
پارک جنگلی مهربان رود طبیعت بسیار زیبایی دارد و گونه های متنوع جانوری و گیاهی در آن زیست می کنند.
آدرس: جنوب رستمکلا – ۱۶ کیلومتری جاده اصلی
گورستان سفید چاه
گورستان سفید چاه یکی از گورستانهای اسرار آمیز ایران است که در میان روستای سفید چاه و در بخش یانه سر شهرستان بهشهر قرار دارد. این گورستان از قدمت بسیار بالایی برخوردار است و سنگ قبرهایی دارد که بر روی هرکدام از آنها نقوش متنوعی حکاکی شده است. پیشینه این گورستان به دوران اسلامی باز می‌گردد؛ اما در بین سنگ قبرها، گورهایی وجود دارد که پیشینه آنها بسیار فراتر از دوران اسلامی است. آرامگاه حاکم طبرستان و چند تن از سادات مرعشی در این گورستان قرار دارد.
بر روی برخی از سنگ قبرها نیز نشانه‌هایی چون قیچی، شانه، آینه، سرو، کبوتر، انار، چلیپا و… به چشم می‌خورد که هر کدام از آنها مفاهیمی چون ابدیت، مرگ و رستاخیز را بیان می‌کنند و یا اشاره به شغل متوفی در دوره حیات دارند.
سنگ قبرهای گوناگون و نقوش متنوع روی آنها این گورستان را به موزه‌ای جذاب تبدیل کرده است. این گورستان به قبرستان سپید نیز مشهور است. به گفته بومیان وجود آهک بالا در خاک موجب شده رنگ خاک این منطقه سفید شود و همین آهک، فرسودگی جنازه‌ها را در طول زمان کاهش می‌دهد.
آدرس: ۶۰ کیلومتری جنوب شرق شهر بهشهر-هزار جریب- بخش یانه سر
روستا گردی
بهشهر روستاهای زیادی دارد که هر کدام از انها دیدنی هایی را در دل خود پنهان کرده است. روستاهای کوهستان با آثار تاریخی ارزشمند و طبیعت کم نظیر، روستای آسیابسر با جنگل و چشمه سارهای زیبا، روستای گرجی محله با مردم هنرمند و طبیعت نابش تنها تعدادی از روستاهای این شهرستان است که می تواند به عنوان اکوموزه مورد توجه قرار گرفته و با همت مردم و مسئولین به روستاهای هدف گردشگری تبدیل شوند.
روستای گرجی محله
روستای گرجی محله یکی از روستاهای هنرپرور بهشهر است. اکثر ساکنین این روستا نوازنده بوده و جناب آقای محمد رضا اسحاقی، آخرین خنیاگر موسیقی مقامی و آیینی مازندران در این روستا زندگی می کند.
کباب محلی و غذاهای بومی، عمارت صیامی و خانه استاد اسحاقی، جنگلهای سرسبز گرجی محله و کارگاههای ساخت و ساز از جاذبه های این روستای زیباست. نوروزخوانی نیز یکی از سنتهای زیبای این منطقه است که نزدیک به آمدن نوروز، توسط تعدادی از هنرمندان گرجی در شهر اجرا می شود.
جشن رنگ، سرسره گلی و ورزشهای بومی از برنامه هایی است که در این منطقه برگزار می شود. شایان ذکر است که برگزاری جشن رنگ بازخوردهای مثبت و منفی زیادی داشته و عده زیادی از حامیان محیط زیست برپایی چنین جشنهایی را هرگز تایید نمی کنند.
روستای کوهستان و آسیابسر
این دو روستا متصل به هم بوده و از نعمت جاذبه های طبیعی، تاریخی و مذهبی برخوردارند. مقبره سادات بابلکانی، آتشکده کیکاووس بن قباد، بقایای قلعه، خانه قدیمی حاج آقا کوسانی (از معدود خانه های سه طبقه در شمال ایران)، خانه آیت الله کوهستانی با قدمتی حدود دو قرن و چشمه آب و جنگلی زیبا در این روستاها انتظار گردشگران را می کشد.
آیین مجمع گذاری در روستای کوهستان نیز یکی از مراسم کم نظیری است که خاص این خطه بوده و هر ساله در ماه محرم برگزار می‌شود.
با اندکی توجه و ایجاد زیرساختهای لازم این روستاها می تواند در صنعت گردشگری جایگاه ارزشمندی پیدا کنند.
اماکن متبرکه
اماکن متبرکه بسیاری در گوشه و کنار این شهرستان و در میان روستاهای آن وجود دارد که به دلیل کثرت آنها تنها به ذکر نام تعدادی از آنها بسنده می‌کنیم. آستان مقدس امامزاده علی اصغر، شاهزاده حسین، زیارتگاه شاهرضا، امامزاده محمد رستمکلا، امامزاده قاسم شهید آباد، بقعه میر جلال الدین و میر کمال الدین در غرب روستای کوهستان و امامزاده سید رضا در کنت، تعدادی از این اماکن زیارتی است که در میان طبیعت زیبای این شهرستان قرار گرفته‌اند.
در میان این آثار اماکن بسیاری نیز چون عمارت افغان نژاد، آب انبار گنجعلی و آتشکده کوسان وجود دارد که توجه زیادی به آنها نشده است.
سوغات و صنایع دستی بهشهر
ترشیجات محلی، رب انار، آب نارنج، نان محلی و تخمه آفتابگردان از سوغاتی‌های اصلی این شهر است که با خرید این محصولات علاوه بر لذت بردن از طعم محصولات بومی، کمکی نیز به اقتصاد جوامع محلی و رونق بازار گردشگری خواهید داشت.
از هنرهای مردم این شهر می‌توان به انواع هنرهای دستی چون منبت و معرق چوب، معرق نی، قالی و گلیم، سوزن دوزی، حصیر بافی، طراحی سنتی، لاک تراشی و بسیاری از هنرهای دیگر اشاره نمود.
بهشهر در زمینه تولید سفال نیز رتبه بالایی را در استان به خود اختصاص داده است.
بهشهر خاستگاه گلیمچه متکازین
اما اصلی‌ترین صنایع دستی این منطقه را می‌توان گلیمچه متکازین دانست که از شهرتی جهانی برخوردار بوده و موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شده است. خاستگاه اصلی این دست بافته‌های زیبا روستای متکازین بهشهر است و به عنوان زیرانداز، پادری، رویه کرسی، خورجین و رختخواب پیچ کاربرد دارد.
غذاهای محلی
بهشهر نیز چون دیگر مناطق ایران دارای غذاهایی بومی است که خاص منطقه بوده و به دلیل وفور میوه انار، سبزیجات محلی خودرو، کدو و نارنج، در اکثر غذاهای محلی از این مواد استفاده می‌شود.
انواع آش ها چون آش ترش، اسپه آش انارو، کهی آش، آش ماست، خوراکها و خورشت‌هایی چون آغوز مسما، شیش‌انداز (خورشت با دانه انار)، هلی‌غرو (خورشت با گوجه سبز)، مرغ شکم پر، کئی (کدو) انار، کئی ترشک، کئی بره و مرغ و ماهی شکم پر از غذاهای سنتی این منطقه است.
شیرینی
از شیرینی جات این شهر نیز می‌توان به آغوز حلوا (حلوای گردویی)، آغوز نون (نان گردویی)، پشت زیک، بادونه و بسیاری از غذاها و شیرینی جات محلی دیگر اشاره کرد که چشیدن طعم آنها فراموش نشدنی است.
از سایر خوراکهای بومی نیز می‌توان محصولات متنوعی چون عرق بهار نارنج، مربای بهار نارنج و انواع ربهای نارنج، انار و آلوچه را نام برد که توسط اهالی خوش ذوق بومی برای رفع نیازهای روزمره تهیه می‌شود.
آداب و رسوم مردم بهشهر
این منطقه آداب و رسوم کهن بسیاری دارد. نوروزخوانی، مارمه، سنتهای مربوط به سیزده بدر و چهارشنبه سوری، آیین کهن تیرماه سیزده شو، جشن خرمن، مراسم چله شو، آفتو خواهی و آیین حلیم زنی در ماه محرم تعدادی از آیین های زیبای ساکنین بهشهر است.
مردم این منطقه سنت هایی نیز در هنگام تولد، مرگ، مراسم خواستگاری و ازدواج دارند. در حال حاضر برخی از این سنت ها به جای مانده، برخی فراموش شده و یا رو به فراموشی است و تعدادی از آنها به همت مردم و مسئولین در سالهای اخیر احیاء شده است.
از سنتهای احیاء شده می توان مراسم زیبای نوروز خوانی و مراسم سنتی تیرماه سیزده شو را نام برد.
از بازیها و ورزشهای بومی این منطقه نیز می‌توان به کشتی لوچو، سواری خرک، آغوزکا، الک دولک، طناب کشی، پرتاب حلقه و چولک اشاره کرد که در جشنهای بومی و محلی همچنان می توان رد پای آنها را دید.
جشن انار اشرف
باغ‌های انار در بهشهر به قدری زیاد است که هر ساله در فصل پاییز جشنواره ای تحت عنوان جشن انار اشرف برگزار می‌شود و محصولات متنوعی در این بازار عرضه می‌گردد. این محصولات شامل آش انار، رب انار، انواع لواشکهای محلی، غذاهای بومی و حتی صنایع دستی است که با انار و فرآورده های آن تولید می‌شود. موسیقی سنتی، نمایش، پایکوبی مازندرانی با پوشش محلی از برنامه های مفرح این جشنواره است.
اقامتگاههای بهشهر
اگر خواهان سفر به پایتخت تابستانه شاه عباس هستید و قصد اقامت در آن را دارید، بهتر است بدانید بهشهر دارای اقامتگاههای متعددی است که هر فرد یا گروهی با هر سطح سلیقه و توان مالی می‌توانند از این مکانها استفاده کنند.
هتل ساحلی مروارید، هتل بهشهر، هتل اشرف و اقامتگاههای بومگردی متعددی چون خونه مادر بزرگ در چالکده، ونوشه در روستای یخ کش، بلوط کهن در جیربند، خانه اجدادی در امیرآباد، بامسر در خلیل شهر، بام گرجی در گرجی محله و اقامتگاه جنگلی نپار در خلیل شهر تعدادی از مکانهایی است که با اتراق در آنها می‌توان سفر خاطره انگیزی را رقم زد.
پیشنهاد آراد مگ
اگر علاقه مند به دیدن این شهر باستانی هستید بهترین زمان به این مکان ابتدای فصل پاییز و بهار است. زیرا هم طبیعت زیبایی خواهید دید و هم گرما و سرمای هوا شما را آزرده نخواهد کرد.
اما اگر قصد سفر به این منطقه در فصل تابستان را دارید بهتر است اقامتگاهی بومگردی را در روستاها و ارتفاعات این شهر پیدا کنید تا هوای گرم و شرجی این منطقه در فصل تابستان شما را آزرده نسازد.
منابع
۱- رابینو، یاسنت لوئی، ۱۳۴۳، سفرنامه مازندران و استرآباد و گیلان، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
۲- عسکری، علی بابا، ۱۳۵۰،اشرف البلاد، انتشارات مفاخر فرهنگی، تهران.
۳- قلندری، عبدالهاشم، ۱۳۹۰، تاریخ بهشهر، انتشارات گرانمایه، ساری.
۴- لرد کرزن،۱۳۴۹، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
۵- ماهفروزی، علی، ۱۳۸۳، گزارش باستان شناسی غارهای باستانی مازندران، گزارش دوم و سوم، پایگاه میراث فرهنگی مازندران، مرکز اسناد
۶- معیری، مائده، ۱۳۹۲، بهشهر در دوران معاصر، پایان نامه ارشد، دانشگاه شهید بهشتی (بنیاد ایران شناسی)
