موزه‌گردی در بافت قدیم تهران (قسمت دوم)

سردر باغ ملی

در مقاله نخست گفتیم که موزه‌گردی یکی از تفریحات جذابی است که می توان بخشی از اوقات فراغت را به  آن اختصاص داد؛ و دریافتیم که تعداد زیادی از موزه های پایتخت در بافت قدیم تهران متمرکز شده اند.

سپس با معرفی چهار موزه ملی، ملک، گلستان و آبگینه مقاله نخست را به پایان رساندیم. در ادامه موزه‌گردی، به معرفی چند مورد دیگر از موزه های این منطقه می پردازیم تا بتوانیم با یک برنامه ریزی منسجم و با طی کمترین زمان رفت و آمد در این شهر شلوغ، از بهترین موزه های بافت قدیم تهران دیدن کنیم.

با آراد مگ همراه باشید تا با تعداد دیگری از این مکانهای جذاب آشنا شویم.

ادامه موزه‌گردی با موزه پست و تلگراف

میان موزه‌هایی که در محدوده میدان امام خمینی قرار گرفته‌اند موزه‌ای وجود دارد که راه‌های ارتباطی بین انسان‌ها را از گذشته‌های دور به نمایش گذاشته است. موزه پست و تلگراف یکی از موزه‌های جذاب و دیدنی ایران است که در آن می‌توان با تاریخچه پست و تلگراف و تلفن آشنا شد و سیری در روند تحول این ابزارهای ارزشمند داشت.

موزه
موزه ارتباطات

آشنایی با ساختمان موزه پست

پیش از ورود به موزه با افرادی روبه رو می شویم که در ورودی موزه بساط خرید و فروش تمبرهای تاریخی را برپا کرده‌اند. دیدن این افراد ما را با خود به گذشته‌های دور می‌برد.

پس از ورود به موزه در نگاه نخست معماری بنا نگاهمان را مجذوب خود می‌کند. بنای موزه عمارتی است بسیار شکیل و زیبا در دو طبقه که از سالن‌ها و اتاق‌های متعددی تشکیل شده است. بنای فوق در سال ۱۳۰۷ (دوره حکومت رضا شاه پهلوی) و در دوران وزارت افرادی چون صور اسرافیل و نظام الدین حکمت احداث شد. این بنا با صرف هزینه‌ای در حدود پانصد و سی و شش هزار تومان و در زمینی به مساحت تقریبی ۸ هزار متر مربع بنا شد. نیکلای مارکف معمار شناخته شده گرجستانی و مهندس اگال ارمنی، طراحی بنا را انجام داده و مهندس مظلومیان از معماران بلدیه تهران وظیفه ساخت آن را برعهده گرفت.

تلفیق ستون‌های عصر هخامنشی با طاق‌نماهای قوسی عصر صفوی موجب به وجود آمدن بنایی التقاطی و زیبا شده است. بنا از آجر ساخته شده و در برخی قسمت‌ها چون ستون، پلکان و ازاره بنا از سنگ استفاده شده است.

گشتی در سالن‌ها و غرفه‌های بنا

موزه فعلی که یک سوم از کل بنا را به خود اختصاص داده از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. سالن رادیو، سالن مخابرات، سالن تمبر، سالن پست، سالن عکس وزرا، سالن رادیو‌ها، نگارخانه هنر و نگارخانه دائمی چهارپا بخش‌هایی از این موزه زیباست.

موزه
موزه ارتباطات

دیدن تمبرهای یادبود، هدایای مقامات، قدیمی ترین تلگرام‌های مورس، نخستین تلفن‌ها و دیدار از غرفه راه ابریشم می‌تواند تجربه نابی از گردش در این موزه برایمان به جای بگذارد.

چه ساعت و چه زمانی از موزه پست بازدید کنیم؟

برای دیدن این موزه جذاب به میدان امام خمینی تهران می‌رویم. درست در کنار سردر باغ ملی، موزه ارتباطات را می‌توان دید. دسترسی به این موزه از طریق مترو به راحتی امکان پذیر است.

ساعات کاری موزه مطابق با ساعات کاری ارگان‌های دولتی است و از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح الی ۴ بعد از ظهر می‌توان از این فضای تاریخی و دلنشین دیدن نمود.

موزه‌گردی در فضایی به آرامش صلح و تنش جنگ

در ضلع شمالی پارک شهر تهران موزه‌ای متفاوت قرار گرفته است. برای دیدن این موزه وارد فضای پارک می شویم. پس از استفاده از سرسبزی و طراوت این بوستان زیبا در ورودی شمالی پارک، تابلوی موزه صلح ما را به سوی خود می‌کشاند. وارد موزه می شویم تا با دنیای جنگ و صلح بیشتر آشنا شویم.

موزه صلح

تاریخچه موزه صلح

نخستین بار در سال ۱۳۸۴ جرقه احداث موزه صلح طی ملاقات اعضای انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی با مسئول هماهنگی شبکه جهانی موزه‌های صلح زده شد. پس از رایزنی، موزه صلح در یکی از ساختمان‌های اهدایی شهرداری تهران برپا شد.

این موزه به منظور گسترش و بازسازی در سال ۱۳۸۹ تعطیل می‌شود و مجدداً در سال ۱۳۹۰ و در ساختمانی جدید با حضور میهمانانی از نقاط مختلف جهان خصوصاً رئیس موزه صلح هیروشیما بازگشایی می‌شود.

بازدید از پیامدهای جنگ در موزه صلح تهران

در سالن اصلی این موزه پیامدهای جنگ در دنیا و عواقب استفاده از سلاح‌های شیمیایی به تصویر کشیده شده است. دیدن آثار و اشیایی از بمباران شیمیایی ایران در جنگ ایران و عراق و رنج انسان‌های بی گناه حال هر بیننده‌ای را دگرگون می‌کند.

موزه‌گردی را با بازدید از بخش صلح و آشتی ادامه میدهیم. این بخش به پیشینه و جایگاه صلح و دوستی در فرهنگ و باور ایرانیان پرداخته و بازدید کنندگان با راه‌های مشارکت برای صلح، جنبش‌های جهانی و افراد و سازمان‌های فعال در این زمینه آشنا می‌شوند. این موزه استودیویی مستند دارد که سرگذشت قربانیان جنگ در آن ثبت می‌شود.

موزه صلح

برگزاری کارگاه‌های آموزشی، کنفرانس‌های گوناگون برای از میان بردن جنگ و نفرت و برپایی صلح از اهداف این موزه ارزشمند است. همچنین علاقه مندان به مطالعه نیز می‌توانند در کنار بهره مندی از فضای موزه از کتابخانه آن نیز استفاده کنند.

دسترسی و ساعات بازدید از موزه صلح

این موزه امروزه در منطقه ۱۲ تهران، خیابان وحدت اسلامی، خیابان شهید فیاض بخش و در ضلع شمالی پارک شهر قرار گرفته است.

علاقه مندان می‌توانند در در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ صبح الی ۱۲:۳۰ ظهر و از ساعت ۱۴:۳۰ الی ۱۷ عصر از این موزه بازدید کنند.

موزه‌گردی و تجربه گردشگری سیاه در موزه مخوف عبرت

موزه
موزه عبرت

در ادامه موزه‌گردی، موزه ای سیاه پیش رو داریم. همزمان با شکل گیری مبارزات مردمی در دوره پهلوی و به دنبال آن تشکیل گروههای گوناگون انقلابی، رژیم پهلوی برای رویارویی با این مبارزات به کمک چهار دستگاه به مقابله و سرکوب انقلابیون پرداخت.

پس از سرکوب انقلابیون، کشمکش‌هایی بین دستگاه‌های اجرایی به وجود آمد و سرانجام در اوایل دهه ۵۰ هجری شمسی کمیته‌ای به نام کمیته مشترک ضد خرابکاری شکل گرفت که سرکوب مبارزان در دستور کارش قرار داشت.

برای نگهداری از مخالفین رژیم پهلوی عمارتی در میدان مشق تهران ساخته شد که به یکی از سیاه‌ترین مکان‌های دوران معاصر تبدیل شد.

ساختمان این کمیته، امروزه موزه ای است که در نوع خود یکی از مخوف‌ترین شکنجه گاه‌های تاریخ است. وارد این مکان که می شویم بخشی از تاریخ دردآور و تاثر بار معاصر در جلوی دیدگانمان به تصویر کشیده می‌شود.

موزه
موزه عبرت

ساختار موزه عبرت

این زندان که امروزه نام موزه عبرت را به دوش می‌کشد، نخستین زندان مدرن کشور بود که به همت معماران آلمانی ساخته شد. بنا از استحکام بالایی برخوردار است و گفته می‌شود که در مقابل زلزله‌های شدید بسیار محکم و مقاوم است.

وارد فضای موزه که می شویم معماری مدور و پیچ در پیچ آن ما را یاد دالان تو در تویی می‌اندازد که گویی رهایی از آن غیرممکن به نظر می‌رسد. معماری این زندان به گونه‌ای بود که برای آزار زندانیان در تابستان، بسیار گرم و در زمستان بسیار سرد شود.

ضخامت دیوار و طراحی بنا به شکلی بود که به هیچ عنوان صدا به بیرون از عمارت نفوذ نمی‌کرد و با وجود شکنجه‌های وحشتناک و غیر انسانی، صدای ضجه های زندانیان به بیرون نمی‌رسید.

گشتی در این موزه دلخراش

بازدید از موزه حدود دو ساعت به طول می‌انجامد. در این موزه‌گردی با بخش‌های مختلفی چون: اتاق افسر نگهبان، سلول‌های عمومی، بندهای انفرادی، عکاس خانه، محل نگهداری البسه و اتاق عکس‌ها و ابزارهای گوناگون شکنجه روبرو می شویم که وجود پیکره‌های انسانی وهم فضا را دو چندان کرده است.

موزه
موزه عبرت

چهره‌های سرشناسی چون رهبر انقلاب، هاشمی رفسنجانی، دکتر شریعتی، شهید رجایی، بهشتی و… از افرادی بودند که در این مکان زندانی بودند.

آدرس و ساعات بازدید از موزه عبرت

موزه عبرت نیز چون بسیاری از موزه‌های دیگر در محدوده میدان امام خمینی قرار دارد. پس از رسیدن به میدان امام خمینی که بهترین راه رسیدن به آن مترو است، خود را به ابتدای خیابان فردوسی جنوبی می‌رسانیم. پس از ورود به خیابان کوشک مصری وارد خیابان شهید یارجانی می شویم. اینجا مقصد ماست.

درب موزه همه روزه حتی در روز جمعه به روی علاقه مندان گشوده است. موزه در شش ماهه نخست سال از ساعت ۹ صبح الی ۱۳ و عصر از ساعت ۱۴ الی ۱۷ و در شش ماهه دوم صبح‌ها از ساعت ۹ الی ۱۲ و بعد از ظهر از ساعت ۱۳ الی ۱۶ قابل بازدید است.

 موزه‌گردی در گرانترین خانه دنیا

 شاید کمتر کسی بداند در میان ازدحام و هیاهوی میدان حسن آباد تهران خانه‌ای پنهان شده که توانسته عنوان یکی از از گرانبهاترین خانه‌های جهان را از آن خود کند. خانه‌ای بسیار زیبا و دیدنی که یادگاری از محسن مقدم و همسر خوش ذوق ایشان بوده و در هر گوشه از آن آثار ارزشمندی جا خوش کرده است. از این خانه امروزه با نام موزه مقدم یاد می‌شود.

موزه مقدم

آشنایی با پیشینه خانه مقدم

این خانه از خانه‌های مجلل دوره قاجار است که در تملک محمد تقی خان احتساب الملک بود. او یکی از درباریان عصر قاجار بود. پس از فوت وی خانه به پسرش محسن مقدم می‌رسد. محسن در جوانی به همراه برادرش حسن برای تحصیل به اروپا می‌رود. حسن در جوانی از دنیا می‌رود و محسن پس از تحصیل در رشته باستان شناسی، نقاشی و تاریخ هنر به همراه همسر فرانسوی خود در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی به وطن باز می‌گردد و در خانه پدری ساکن می‌شود.

محسن مقدم و همسرش از ذوق بالایی سرشار بودند آنها با آثار و اشیا ارزشمندی که جمع آوری نمودند خانه پدری را آراسته کرده و آن را به موزه‌ای دیدنی و گران قیمت تبدیل کردند. قطعات سنگی تراشیده شده، نقاشی‌های گوناگون، مسکوکات، مهرها، سنگ‌های زینتی، مجموعه‌ای از چپق و قلیان، سفال، شیشه و عروسک همه با نظم و ظرافت خاصی در این خانه گرد هم آمدند تا یکی از گران‌ترین خانه‌های دنیا را پدید آورند.

بخش‌های مختلف این خانه تماشایی

این خانه در فضایی به مساحت تقریبی ۲ هزار متر مربع ساخته شده و از سه بخش گوناگون چون حیاط بیرونی، حیاط اندرونی و حیاط سرایداری تشکیل شده است. حیاط‌های این مجموعه به قدری با صفا و زیباست که می‌توان ساعت‌ها در آن قدم زد و از طراوت و ظرافت به کار رفته در گوشه و کنار آن لذت برد. حوضی در وسط و باغچه‌هایی در اطراف، طرح فرش‌های عصر صفوی و قاجار را برای بینندگان تداعی می‌کند. در ذیل به معرفی بخش‌هایی از این خانه می‌پردازیم.

موزه مقدم

اتاق پیشخوان

در اتاق پیشخوان که جزئی از حیاط بیرونی است بخشی از آثار و لوازم شخصی استاد مقدم به نمایش در آمده و با نمایش عکس‌هایی از ایشان به معرفی او و فعالیت‌های کاری و علمی ایشان می‌پردازد.

حوض خانه

بخش جذاب دیگری از حیاط بیرونی است که دیوارهای آن به شکلی بسیار هنرمندانه با قطعاتی از ظروف سفالین و کاشی متعلق به سده چهارم تا سیزدهم تزئین شده و چون آلبومی می‌توان سیر تحول سفال و کاشی را در مدت زمان کوتاهی مشاهده کرد.

در ضلع غربی نیز ساختمان اربابی چون قلعه‌ای به سبک قرون وسطی ابهت و جذابیت ویژه ای به فضا بخشیده است.

اتاق نشیمن

بخشی از حیاط اندرونی است که محل زندگی اصلی استاد محسن مقدم و همسر ایشان بوده است. در این اتاق قلمدان، کارت‌های بازی و تعدادی از نقاشی‌های استاد مقدم به نمایش درآمده است.

این خانه مملو از بخش‌های گوناگون و آثار زیباست و چیزی که آن را منحصر به فرد کرده هماهنگی آثار به کار رفته در خانه با معماری آن است.

موزه مقدم

استاد مقدم این بنا را در سال ۱۳۵۱ یعنی در حدود ۱۵ سال پیش از فوتش با همه متعلقات و اشیا وقف دانشکده هنر دانشگاه تهران و پس از آن وقف عموم می‌کند تا همه بتوانند از این همه هنر و خلاقیت و زیبایی بهره مند شوند.

دسترسی و ساعت بازدید 

این موزه امروزه در خیابان امام خمینی، بعد از خیابان شیخ هادی و جنب بانک ملت قرار گرفته و از روزهای یکشنبه تا جمعه از ساعت ۹ صبح الی ۱۵:۳۰ می‌توان از این خانه زیبا و آثار ارزشمند آن بازدید کرد.

یکی از موزه‌های کم نظیر ایران موزه جواهرات ملی است که در زمره یکی از معروف ترین جاذبه‌های پایتخت قرار گرفته است. اینجا تلالو الماس، برق زمرد و درخشش طلا و جواهرات خوش تراش، هوش از سر هر بیننده ای می‌برد.

لابه لای گرانبهاترین جواهرات دنیا

موزه جواهرات ملی در ساختمان بانک مرکزی قرار گرفته است. لابه لای ویترین‌ها که قدم می زنیم برق یاقوت و زمرد و الماس از هر جهت نگاهمان را می دزدد. این آثار گرانبها که نمی‌توان برای آن قدر و قیمتی تعیین کرد نمادی از ذوق و هنر صنعتگران است که از دل قرون و اعصار مختلف به دست ما رسیده و گویای تجمل گرایی و قدرت پادشاهان بوده و در عین حال پشتوانه‌ای ارزشمند برای خزانه ملی کشور محسوب می‌شود.

در میان آثار درخشان این موزه چند اثر وجود دارد که از شهرتی جهانی برخوردار است. الماس دریای نور، تاج جواهر نشان پهلوی، جقه نادری که با الماس و زمرد آراسته شده و تاج کیانی معروف به تاج فتحعلیشاه، کره جواهر نشان و تخت طاووس در زمره این آثار درخشان قرار دارند.

تاج جواهر نشان

نگاهی به پیشینه موزه جواهرات

اطلاع دقیقی از زمان جمع آوری این آثار در دست نیست، اما اطلاعات کلی گویای آن است که تاریخچه جواهرات ایران به صورت جدی از عصر صفویه آغاز می‌شود. سلاطین صفوی علاقه وافری به جواهرات داشته و در این دوره کارشناسان از نقاط مختلف کشور جواهرات را خریداری و به اصفهان که پایتخت حکومت بود می‌آوردند. این خزانه در دوره حمله افغان‌ها غارت شد و در دوره نادرشاه بخشی از آن بازگشت و غنائمی از هند به خزانه ایران افزوده شد. پس از نادر مجدداً یکی از سردارانش دست به غارت خزانه زد. از جمله جواهری که ربوده شد و هرگز به ایران بازنگشت الماس کوه نور، زوج الماس دریای نور بود که به دست کمپانی هند شرقی افتاد و پس از آن به ملکه ویکتوریا اهدا شد.

الماس دریای نور
الماس کوه نور- بر روی تاج ملکه انگلیس

در دوره قاجار بخشی از جواهرات به تاج کیانی و تخت طاووس و کره جواهر نشان نصب شد و گوهرهایی چون فیروزه و مروارید به خزانه افزوده شد. در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی بخش اعظمی از جواهرات به عنوان پشتوانه مالی کشور به بانک ملی انتقال یافت.

تخت طاووس

در عصر حاضر نیز بانک مرکزی وظیفه صیانت از این آثار را به عهده داشته و آن را در معرض دید عموم قرار داده تا همگان فرصت دیدن این جواهرات ارزشمند را داشته باشند.

خزانه جواهرات در حال حاضر

این خزانه در سال ۱۳۳۴ احداث شد و در سال ۱۳۳۹ همزمان با تأسیس بانک مرکزی افتتاح شد. این جواهرات به قدری با ارزش است که برجسته‌ترین کارشناسان جهان نیز از تخمین ارزش واقعی آن ناتوانند.

چگونه به خزانه جواهرات ملی برویم؟

این موزه نیز در خیابان فردوسی، نرسیده به چهار راه استانبول واقع شده و در ساختمان بانک مرکزی قرار دارد. بهترین راه رسیدن به این منطقه شلوغ استفاده از متر و اتوبوس است. نزدیکترین استگاه مترو، ایستگاه امام خمینی است.

برای بازدید از این موزه می توانید از روز شنبه الی سه شنبه از ساعت ۱۴ الی ۱۶:۳۰ به این مکان بروید. این موزه در سایر روزها و ساعات تعطیل است.

‌موزه بانک ملی، موزه‌گردی در میان آثار اهدایی

بانک ملی برای هر شهروند ایرانی نامی آشناست. اما جالب است بدانیم این بانک کهنسال، موزه‌ای دارد که آثار نفیس و گنجینه‌ها ی ارزشمند بانک در آن گردآوری شده و همه می‌توانند به تماشای این آثار بنشینند. علاوه بر این آثار، عمارت موزه نیز خود مجموعه‌ای از معماری و هنر است که دیدن آن خالی از لطف نیست.

موزه بانک ملی

نگاهی به پیشینه موزه بانک ملی و ساختمان زیبای آن

ساختمان بانک ملی یکی از ساختمان‌های زیبا و ارزشمندی است که امروزه در خیابان فردوسی تهران ایستاده تا چون نگاهبانی خاموش از آثار ارزشمند این بانک حفاظت کند.

این ساختمان زیبا و شکیل در سال ۱۲۹۱ خورشیدی به هزینه سردار اسعد سوم، در کوچه باغ ایلخانی و در ضلع شمال غربی میدان توپخانه احداث شد. این محله روزگاری محل زندگی سفرا و درباریان قاجار بود. بعدها این منطقه به نام فردوسی نامگذاری می‌شود و همزمان با طرح توسعه شهری عمارت‌های گوناگونی چون ادارات بانک ملی در اطراف آن احداث می‌شود.

سرانجام این بنای باشکوه توسط بانک ملی خریداری می‌شود و برای موارد گوناگونی چون پذیرایی از میهمانان خارجی، باشگاه، کتابخانه و… از آن استفاده می‌شود. پس از کاربری‌های گوناگون به همت بانک ملی این بنا به مجموعه‌ای تبدیل می‌شود تا آثار نفیس و هدایایی که به مناسبت پنجاهمین سال تأسیس بانک ملی در شهریور ۵۷ از بانک‌های مختلف جهان به این بانک فرستاده شده بود در آن نگهداری شود.

در سال‌های اخیر نیز به دلیل ارزش و جایگاه این ساختمان از نظر فرهنگی و به منظور نمایش عمومی آثار، این ساختمان به موزه تبدیل شد و آثار باشکوه آن در معرض دید عموم قرار گرفت.

موزه بانک ملی

آثار و دسترسی به موزه بانک ملی

در این موزه آثار ارزنده‌ای چون ساعت‌های نفیس، اشیا قیمتی چون مجسمه‌های گوناگون، شمعدان، گلدان و ظروف فاخر، به نمایش گذاشته شده است و علاقه مندان با دیدن این آثار می‌توانند با مراجعه به خیابان فردوسی به محل ادارات بانک ملی رفته و از روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۳ الی ۱۷ از آثار این موزه بازدید کنند.

همانگونه که ذکر آن رفت، تجمع این موزه ها در بافت قدیم تهران بوده و ترتیب مشخصی برای آنها قائل نشدیم. برای موزه گردی می توانید بر اساس علاقه، برای بازدید از آنها برنامه ریزی کنید.

مائده معیری
دانش آموخته ایرانشناسی، عاشق سفر و قلم