دشت لوت پهنه گسترده‌ای از خاک ایران است که راز و رمزهای بسیاری در دل خود دارد. این شاهکار آفرینش، نخستین اثر طبیعی ایران است که در فهرست بلند بالای میراث جهانی یونسکو جای گرفت. با ما در آراد مگ همراه باشید تا با عجایب و زیبایی‌های ناتمام این پهنه وسیع آشنا شویم.
وجه تسمیه و موقعیت جغرافیایی
لوت در لغت به معنای برهنه، لخت و بی آب و علف است. این دشت درجنوب شرقی ایران قرار دارد و قسمتهایی از استانهای کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را به تصرف خود درآورده است. دشت لوت با مساحتی حدود ۱۷۵ هزار متر مربع ده درصد از خاک ایران را به خود اختصاص داده است.
از شمال به جنوب طول آن ۹۰۰ کیلومتر و در امتداد شرقی- غربی طول آن ۳۰۰ کیلومتر است. در گذشته زمین لرزه‌های بزرگی در این منطقه به وقوع پیوسته که نقشی تعین کننده در ساختار زمین شناسی آن دارد. در پای کوههایی که به دشت لوت منتهی می‌شود شواهد بسیاری از سکونت انسان در شش هزار سال پیش به دست آمده است.
بخشی از این دشت ماسه‌ای است و قسمتهای زیادی از آن نیز کویری است و به همین علت محققین معتقدند که این منطقه باید دشت لوت و یا بیابان لوت خوانده شود چرا که کویر تنها بخشی از آن را تشکیل داده است نه همه آن را.
دشت کویر از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
دشت لوت چاله‌ای در جهت شمالی- جنوبی است که زمین شناسان بر اساس ناهمواریها و عوارض جغرافیایی آن را به سه بخش لوت شمالی، لوت مرکزی و لوت جنوبی تقسیم کرده‌اند.
لوت شمالی پهنه‌ای است که از شن و ماسه و ریگزار تشکیل شده و بریدگی‌های نامنظمی در بخش جنوبی دارد که به «چاله رود شور بیرجند» منتهی می‌شود. در این قسمت ناهمواری‌های ماسه‌ای به شکل سفره‌های ماسه ای هستند.
لوت مرکزی
این قسمت از شگفت‌انگیزترین قسمتهای دشت لوت است. قسمتهایی از آن دارای پوشش گیاهی و قسمتهای زیادی از آن نیز از هر گونه گیاهی بی بهره است.
لوت جنوبی
این قسمت از لوت از نظر پوشش گیاهی از سایر قسمتها غنی‌تر است.
چاله لوت گرمترین نقطه جهان
خاک این دشت تیره نور خورشید را به خود جذب می‌کند و گرمای زیادی را در دل خود ذخیره می‌کند. هر ساله ناسا با دستگاههای اندازه گیری، گرمترین نقاط کره زمین را مشخص می‌کند.
رکورد گرمترین نقاط جهان متغیر است و طی سالهای متمادی ممکن است از نقطه‌ای به نقطه دیگر تغییر کند. دره مرگ کالیفرنیا، کوئینزلند استرالیا و صحرای بزرگ افریقا از مکانهایی هستند که طی سالهای گوناگون تاکنون به عنوان گرمترین نقاط زمین شناخته شدند.
طی سالهای ۲۰۰۳ الی ۲۰۰۹ گرمترین نقطه زمین، چاله لوت مرکزی با ثبت ۷۱ درجه سانتیگراد شناخته شد. در واقع این دشت نه تنها گرمترین بلکه گودترین نقطه فلات ایران نیز می‌باشد.
عجایب دشت لوت
کلوت
دشت لوت عجایب بسیاری دارد یکی از این عجایب کلوتها هستند. نام دیگر کلوت «یاردانگ» است. کلوت ها سازه‌هایی بلند و ساخته شده با شن و ماسه و سنگ هستند که دست قدرتمند باد و طوفان طی سالها آنها را پدید آورده است.
این سازه‌ها از دور مانند خرابه‌های شهری بزرگ است که نام آن را شهر خیالی، شهر ارواح و شهر کلوت گذاشته‌اند.
این سازه‌های طبیعی از مرتفع‌ترین هرمهای ماسه‌ای دنیا هستند که طی سالیان سال فرسایش پدید آمده‌اند. این اشکال عجیب معمولا سطحی صاف دارند و آن جهتی که رو به باد است، پر شیب و سمت دیگر آنها کم شیب است.
کلوتها غالبا در مکانهایی به وجود آمدند که در گذشته در محل پدید آمدن آنها دریاچه‌ای وجود داشته است و این جاذبه‌های شگفت انگیز غالبا از رسوبات نرم دریاچه های گذشته پدی آمده‌اند.
کلوتهای بزرگ بر اثر فرسایش آب و باد و کلوتهای کوچکتر تنها با قدرت دست باد شکل گرفته‌اند.
شهر خیالی لوت
معروفترین و بزرگترین کلوتها در دشت شهداد کرمان قرار دارد. این کلوتها از زیباترین و حیرت انگیزترین جلوه‌های طبیعی دنیا هستند و هر ساله گردشگران بی‌شماری برای دیدن این جاذبه‌های اسرار امیز راهی کرمان می‌شوند.
وسعت این شهر خیالی با آسمان خراشهای بلند آن به قدری زیاد است که گفته می‌شود هنوز هیچ انسانی نتوانسته همه جای این شهر بزرگ را به طور کامل بپیماید.
مختصری از شهداد
مجله نشنال جئوگرافیک چند سال پیش در مجله خود با انتشار عکسی از شهر خیالی کلوت شهداد، از این جاذبه به عنوان چهارمین جاذبه طبیعی دنیا یاد کرد. این منطقه بزرگترین ناحیه جمعیتی در دشت لوت محسوب می‌شود.
اما شهداد تنها شهر خیالی کلوت را در دل خود جای نداده است. این منطقه وسیعترین بخش استان کرمان است که در حاشیه غربی لوت مرکزی قرار دارد.
این منطقه باستانی با قدمتی بیش از ۶ هزار سال در سال ۴۷ توسط کارشناسان میراث فرهنگی مورد کاوش قرار گرفت.
کشف گورستان شهداد از مهمترین کشفیات این منطقه بود. گورهای این منطقه به علت جهت گردش خورشید در جهت شرقی- غربی هستند و از دل آنها آثار بسیار ارزشمندی کشف شد.
مردم ساکن در این منطقه اعتقاد بسیار بالایی به زندگی پس از مرگ داشتند و باور این مساله که فرد مرده در آن دنیا به آب و غذا و مسکن احتیاج داد باعث می‌شد تا تمامی متعلقات فرد مرده چون لباس و ظرف و زیورآلات را با او در گور بگذارند.
آنها از حکمرانان، کاهنان و بزرگان سرزمین خود مجسمه‌هایی ساخته و پس ازتدفین به همراه سایر اشیاء در گور قرار می‌دادند.
درفش شهداد
یکی از ارزنده ترین آثار کشف شده در این منطقه «درفش شهداد» نام دارد که از آن به عنوان کهنترین پرچم یافت شده در ایران یاد می‌شود و امروزه در موزه ملی ایران از آن نگهداری می‌شود.
هنر شهداد
گرچه تاریخ این منطقه به گذشته‌های دور بازمی‌گردد اما ساکنین شهداد مردمی بسیار هنرمند بودند و از تکنیکهای بسیار پیشرفته‌ای برای خلق آثار هنری و کاربردی برخوردار بودند. سفالهای بدست آمده از این منطقه، هنر سنگ تراشی و یافته‌های فلزکاری، همگی نشان از مهارت و تبحر بالای ساکنین این منطقه در هزاران سال پیش دارد.
جاذبه های شهداد
از دیگر جاذبه‌های شهداد می‌توان به قلعه کهنه، قلعه رموکی، قلعه بهرام، قلعه چغوکی، آب انبار حاج محمد تقی، کارگاه فلزکاری باستانی، باغ شهرداری، آسیاب آبی و امامزاده زید اشاره کرد. اما یکی از عجیب ترین جاذبه‌های شهداد روستای زیبای سیرچ است که از زیباترین چشم اندازهای سرسبز در حاشیه دشت لوت محسوب می‌شود.
روستای سیرچ
سیرچ روستایی سرسبز در دل کویر کرمان است که در ۳۹ کیلومتری شهداد قرار دارد. این روستا به دلیل قرار گرفتن در دره، طبیعتی کاملا متفاوت با دشت کویر داشته و آب و هوای آن ییلاقی است. انبوه درختان، سرسبزی و طراوتی بسیار به این منطقه بخشیده است. چشمه‌های آبگرم این روستا علاوه بر جذابیت و زیبای دارای خواص درمانی بالایی است. این روستا تونلی سنگی و درخت کهنسالی دارد و پیست اسکی آن تنها پیست در جنوب شرقی ایران است که با فاصله اندکی از کویر می‌توان در فصل زمستان از ورزشها و تفریحات برفی در این منطقه لذت برد.
ریگ یلان
ریگ یلان در شرق بیابان لوت قرار گرفته و بلندترین هرمهای ماسه‌ای جهان با ارتفاع ۴۷۵ متر ارتفاع را در خود جای داده است.
این منطقه مستطیل شکل و گستره آن شمالی- جنوبی است. در حاشیه این منطقه تپه‌های ماسه‌ای با فاصله از یکدیگر قرار گرفته‌اند و هر چه به مرکز نزدیکتر می‌شویم فاصله آنها کمتر شده و در نهایت به هم متصل می‌شوند.
از مناطق صعب العبور در ریگ یلان، چاله‌هایی ماسه‌ای با شیب تند است که در اثر وزش بادهای ۱۲۰ روزه در این منطقه پدید آمده‌اند. پوشش گیاهی در ریگ یلان از شمال به جنوب به تدریج کم می‌شود و بیشتر گیاهان شورپسند چون تاغ، نسی و اکنبیل در آن می‌رویند.
روستای ده سلم در جنوب غربی نهبندان از بهترین مسیرها برای رسیدن به ریگ یلان است.
ترکیب نخلهای سر به فلک کشیده این روستا در تضاد با تپه‌های شنی بیابان لوت منظره شگفت انگیزی را خلق کرده است.
اجرام آسمانی در دشت لوت
گروهی چهار نفره از زمین شناسان روس طی سفری زمین شناسانه راهی دشت لوت شدند. آنها به همراه تعدادی از محققین ایرانی دانشگاه کرمان در این کاوش موفق به کشف حجم زیادی از ماده‌ای شبیه به شهابسنگ شدند.
به باور محققین حدود هشتاد درصد این مواد، به محیط خارج از زمین اختصاص دارد. بر اساس شواهد این سنگها مربوط به بارش شهابسنگی است و ده الی دوازده قطعه آن تنها به یک شهابسنگ تعلق دارد.
رد پای دایناسور در دشت لوت
زمین شناسان و کاشفان معدن در حاشیه کویر لوت در حال بررسی بودند که به فسیلی عجیب برخورد کردند. گمانه زنی‌ها این فسیل را ناخن سر پنجه یک دایناسور می‌داند که در ماقبل تاریخ در این مکان می‌زیسته است. هنوز تحقیقات پیرامون آن به نتیجه‌ای قطعی نرسیده اما امکان کشف فسیل دایناسور در این منطقه دور از ذهن نیست.
حیات در کویر لوت
گرچه دشت لوت خشک و بی آب و علف به نظر می‌رسد اما زندگی در آن جاری است و گیاهان و جانوران مختلفی این منطقه خشک را به عنوان زیستگاه خود برگزیدند.
«نبکا» یا تل‌های گیاهی مجموعه‌ای از درخت و درختچه‌های گز است که در گلدانهای بیابانی لوت رشد کرده‌اند. این گیاهان در جاهایی روییده‌اند که میزان ماسه در آن قسمت از زمین متوسط بوده و آبهای زیرزمینی در سطح بالاتری قرار داشتند. در مکانهایی که سطح آب زیر زمینی افت می‌کند به تدریج از حجم نبکاها کاسته شده و سرانجام به مرگ نبکا منجر می‌شود.
نبکاهایی که چندین سال از عمر آنها می‌گذرد در تغییرات سطح سفره‌های آب زیرزمینی، کنترل رسوبات بادی، تبخیر و تعریق در منطقه نقش بسیار پر رنگی دارند.
ارتفاع نبکاها غالبا بین یک تا ده متر است.
«ربدوها» نوعی دیگری از پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل می‌دهند که با ابعاد وسیعتری از نبکاها متمایز می‌شوند. طول این گیاهان بین دو تا هفت متر و عرض آنها بین یک تا پنج متر است. این گیاهان نسبت به نبکاها شکل پیچیده تری دارند. مرتفع ترین ربدوها که گاهی ارتفاع آنها به بلندای یک ساختمان چهارطبقه است در لوت غربی می‌رویند.
در این منطقه خشک و بی آب و علف، جانوران گوناگونی نیز زیست می‌کنند که لوت را سرشار از حیات ساخته‌اند.
خرگوش، گربه، روباه شنی، تیرمار، شتر مار، مگس گیر، شاهین، سارگپه، مار جعفری، کاراکال، جبیر، مارمولک، سنجاقک، عنکبوت، موش دوپا، انواع گوناگونی از عقرب چون عقرب سیاه، طلایی و جرار تنها تعدادی از جانوران ساکن در این پهنه کویری هستند که نشان از حیات در این منطقه دارند.
برخی از محققان نیز به تازگی موفق به شناسایی چشمه و رودخانه‌ای شش کیلومتری شدند که به سمت پست ترین فرو افتادگی چاله مرکزی در حرکت است.
مخروطهای آتشفشانی
یکی از زیباترین جلوه‌های زمین در دشت لوت مخروطهای کوچک و بزرگی است که محصول فوران سه دهانه آتشفشان در دوره کواترنری است. این آتشفشانها که در غرب دشت لوت و در شمال گندم بریان قرار دارند در دوره کواترنری مقدار زیادی گدازه آتشفشانی را در سطح دشت پراکنده کرده‌اند. با این اتفاق مخروطهای زیبایی در سطح دشت به وجود آمده که ارتفاع بلندترین آنها ۵۹۰ متر است و گسل نایبند از میان این مخروطهای آتشفشانی عبور می‌کند.
گدار باروت
گندم بریان یا ریگ سوخته مجموعه‌ای از تپه‌هایی است که با گدازه‌های بازالتی سیاه رنگ پوشیده شده است. این پهنه وسیع، رنگی از قهوه‌ای تا سیاه دارد و چون شبیه به باروت است به این منطقه گدار باروت گفته می‌شود.
چند ضلعی های نمکی
وجود قشر ضخیمی از نمک و تبخیر شدید زمین در برخی از نقاط دشت لوت موجب پدید آمدن چند ضلعی‌های نمکی شده که به عنوان یکی از پدیده‌های زمین شناسی در این دشت وسیع قابل توجه است.
ماراتن در دشت لوت
یک دونده ایتالیایی به نام پائولو ونتورینی توانست با ۷۵ کیلومتر دویدن در منطقه گندم بریان دشت لوت نام خود را در کتاب رکوردهای گینس به ثبت برساند. او به مدت ۱۱ ساعت و ۵۷ دقیقه در دمای ۵۲ درجه هوا دوید و نظر کارشناسان گینس را به خود جلب کرد.
تفریحات کویری
با سفر به کویر علاوه بر دیدن زیبایی‌های این منطقه می‌توان از تفریحات کویری لذت برد. این نکته را باید به خاطر داشته باشیم که برای تفریحات کویری از مناطق مشخص شده تجاوز نکنیم.
سافاری و افرود یکی از پرهیجان‌ترین تفریحات کویری است که با سوار شدن به یک ماشین آفرود به همراه راننده‌ای با تجربه می‌توان به دل تپه‌های شنی کویر رفت و تجربه دلپذیری از فرود ماشین بر روی تپه‌های نرم کویر را تجربه کرد.
شتر سواری نیز از دیگر تفریحات کویر است که می تواند ما را با خود به گذشته‌ها دور ببرد. سوار شدن بر شتر، دیدن پهنه وسیع کویر در هنگام غروب خورشید و شنیدن صدای زنگوله چهارپایان حسی عجیب و تجربه‌ای شیرین از سفر به کویر برایمان به جای می‌گذارد.
اسکی روی شن نیز تفریح کویری دیگری است که نیازمند تجربه و مهارت بالایی است.
تماشای ستارگان در شبهای کویر نیز یکی دیگر از تجربههای فراموش نشدنی است. به قدری آسمان کویر زیبا و پر ستاره است که می‌توان ساعتها محو تماشای آسمان شد و سفری شگفت انگیز به اعماق کهکشان کرد.
بهترین فصل
دو ماه اول فصل بهار و پاییز بهترین زمان سفر به کویر لوت است. چرا که گرمای هوا در این مناطق در تابستان بسیار گرم و طاقت فرساست و در زمستان هوایی سرد و خشک بر کویر حاکم است. بهترین ساعات برای کویر نوردی صبح و پیش از غروب آفتاب است.
نکات لازم در سفر به کویر
برای سفر به کویر حتما برنامه ریزی داشته باشید و نقشه، قطب‌نما و جی پی اس را فراموش نکنید.
به دلیل شباهت زیاد بخش های مختلف کویر به هم احتمال گم شدن در این منطقه بسیار زیاد است.
حتما آب کافی به همراه داشته باشید. میزان تبخیر اب بدن در کویر بسیار زیاد است و هر نفر به طور متوسط به چهار لیتر آب نیاز دارد.
حتما لباسهای آستین بلند رنگ روشن، کلاه لبه دار، کرم ضد آفتاب، عینک آفتابی و کفش مناسب برای پیاده روی در کویر به همراه داشته باشید. داشتن لباسهای گرم برای شبهای سرد کویر الزامی است. ترجیحا لباسها از جنس کتان باشد. با خود دستمال گردن و سر به همراه داشته باشید تا در مواقع اضطراری چون طوفان شن از آنها استفاده کنید.
حتما با خود غذای سبک با ماندگاری بالا بردارید.
هنگام کویر نوردی آرام و پیوسته گام بردارید و تا جایی که امکان پذیر است در سایه حرکت کنید. حرکاتهای تند باعث افزایش دمای بدن و از دست رفتن آب بدن می‌شود.
مراقب گزنده‌ها و جانوران کویری باشید.
دسترسی
از سه استان خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان می‌توان وارد دشت کویر شد.
این دشت به سه بخش سبز، نارنجی و قرمز تقسیم شده است. ورود به بخش سبز آزاد، بخش نارنجی نیازمند مجوز و ورود به بخش قرمز کاملا ممنوع است.
سفر به این منطقه بدون آشنایی کامل با محیط، خطرات بسیاری را برای گردشگران در پی دارد. گزارش های بسیاری از مفقود شدن، طوفان ناگهانی شن، گرفتار شدن در مناطق صعب العبور یا زمینهای ناهموار رسیده که حاکی از نا آشنایی گردشگران با این پهنه وسیع است. اگر تا به حال به کویر لوت سفر نکرده‌اید حتما با تورهای گردشگری مطمئن همراه شوید.
