در مقاله قبل گفتیم که ۲۳ اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و به معرفی ۱۰ مورد از این آثار گرانبها پرداختیم. با آراد مگ همراه باشید تا با ۱۳ مورد دیگر از آثار ثبت شده در این فهرست درخشان آشنا شویم.
۱۱- بازار تبریز یازدهمین جاذبه در میراث جهانی یونسکو
در میان این فهرست بلند بالا نام بازار تاریخی تبریز نیز خودنمایی می کند. این بازار اصیل و زیبا در استان آذربایجان شرقی و در شهر تبریز قرار گرفته و از شهرتی جهانی برخوردار است. بازار تاریخی تبریز به وسیع ترین مجموعه مسقف آجری و بهم پیوسته در جهان مشهور است.
این اثر کم نظیر، هسته مرکزی شهر تبریز بوده و در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در طول تاریخ همیشه به عنوان یکی از مراکز اصلی داد و ستد در کشور از رونق چشمگیری برخوردار بود.
پیکر این بنا در طول زمان آسیبهای بسیاری را تحمل نمود که دردناکترین آن مربوط به زلزله سال ۱۱۵۸ هجری شمسی بود که موجب شد این بنا کاملا ویران شود. اما این ویرانی دوام نداشت و با کمک معماران عصر زند و قاجار و به فرمان حاکم وقت تبریز، این بازار بازسازی شد و شکوه خود را بازیافت.
بازار تبریز در سال ۲۰۱۰ در فهرست یونسکو به ثبت رسید. متاسفانه آتش سوزی مهیبی که در سال جاری (۹۸) روی داد موجب شد بخش زیادی از این مجموعه ویران شود و همین عامل احتمال قرار گرفتن این جاذبه در لیست «میراث در خطر» را افزایش میدهد.
۱۲- آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
یکی دیگر از آثار میراث جهانی یونسکو در شمال غربی ایران و در استان اردبیل قرار دارد. آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از زیباترین مقابر خاندان صفویه است. علاوه بر شیخ صفی (جد سلاطین صفوی)، پیکر شاه اسماعیل اول (اولین پادشاه صفویه)، همسرش، تعدادی از صاحب منصبان دوره صفوی و کشته شدگان جنگ چالدران در این مکان آرام گرفته است.
این مکان در گذشته منزل و خانقاه شیخ صفی بود. او وصیت نمود پس از مرگش در همین مکان و در کنار باغچه، خلوتخانه و حوضخانه به خاک سپرده شود. پس از فوت شیخ صفی این آرامگاه بر مزار وی ساخته شد و پیکر شاه اسماعیل و دیگر شاهزادگان نیز در این محل به خاک سپرده شد. ارادت سلاطین صفوی به جد بزرگشان شیخ صفی الدین اردبیلی موجب شد در دوره های مختلف، این مجموعه گسترش یابد و به عالی ترین شکل ممکن آراسته گردد.
از ویژگیهای ابن آرامگاه، به کار رفتن انواع هنرها در عالی ترین شکل ممکن است. کاشی‌کاری های معرق، مقرنس کاری های بی نظیر، کتیبه هایی نفیس به خط خطاطان مشهور عصر صفوی، نقره کاری، تذهیب، طلاکاری، نقاشی های شکیل و تنگ بریهای کم نظیر موجب شد نام این مجموعه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.
این مجموعه از بخشهای مختلفی چون چینی خانه، قندیل خانه، جنت سرا، کتابخانه و گنبد الله الله تشکیل شده و همه بخشها از ظرافت و زیبایی چشمگیری برخوردارند. این مجموعه در سال ۲۰۱۰ در میان دیگر آثار ایران در فهرست یونسکو جای گرفت.
۱۳-باغ ایرانی سیزدهمین اثر در فهرست یونسکو
به فهرست یونسکو که نگاه می کنیم سیزدهمین مورد به باغهای ایرانی اختصاص دارد. باغهای ایرانی از ساختار ویژه ای برخوردار بوده و سه ویژگی دارند. نخست آنکه در همه آنها جوی آب جاری است دیگر آنکه با دیوارهای بلندی احاطه شده و مورد سوم آنکه همیشه عمارت و یا کوشکی در میان آنها قرار داشته است. برخی از محققین پیشینه باغ ایرانی را باغ پاسارگاد می دانند که به دستور کوروش بزرگ ساخته شد و از آن پس به عنوان الگو برای سایر باغهای ایرانی قرار گرفت.
این باغها غالبا در مناطق کویری و در مسیر جریان آب قناتها ایجاد میشدند و حکم بهشت در دل کویر را داشتند. امروزه تنها تعداد اندکی باغ ایرانی برجای مانده است.
باغ ایرانی پاسارگاد در استان فارس، باغ ارم شیراز، باغ چهلستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ عباس آباد بهشهر، باغ شازده کرمان، باغ دولت آباد یزد، باغ پهلوان پور مهریز و باغ اکبریه بیرجند، نه باغ ایرانی هستند که نام آنها زینت بخش فهرست میراث جهانی یونسکو است. این آثار در سال ۲۰۱۱ به فهرست بلند بالای یونسکو پیوستند.
۱۴- مسجد جامع اصفهان، زیباترین مسجد ایرانی در میراث یونسکو
یکی از درخشان ترین و کهن ترین آثار اسلامی مسجد جامع اصفهان است. این مسجد که به نامهای عتیق و مسجد جامع نیز شهرت دارد متعلق به قرن دوم هجری قمری است و در استان اصفهان واقع شده است.
این بنا در طول تاریخ آسیبهای بسیاری را به جان خرید و بارها تخریب و مجددا نوسازی شد. در هر عصر یادگاری از هنر آن دوره بر پیکر این اثر به جای مانده است. این تزئینات به یادگار مانده از اعصار و قرون موجب شد این بنا چون موزه ای ارزشمند نمایانگر سیر تغییر و تحول هنر در دوره اسلامی شود. تغییر مسجد جامع از شبستانی به چهار ایوانی در قرن پنجم هجری نیز اتفاقی بود که باعث شد، این سبک به طرح مساجد ایرانی شهرت پیدا کند و به عنوان الگوی معماری در مساجد دنیای اسلام مطرح شود.
بخش های مختلف مسجد جامع اصفهان
این مجموعه از قسمتهای مختلفی چون گنبد شمالی، گنبد جنوبی، شبستان، ایوان استاد، ایوان درویش، ایوان صاحب، ایوان شاگرد، ایوان عمر، مسجد و محراب الجایتو، شبستان زمستانی و کتابخانه خواجه نظام الملک تشکیل شده است. یکی از برجسته ترین و ارزنده ترین آثار ایرانی که در این مسجد قرار دارد محراب باشکوه و بی نظیر الجایتو است. در گچ‌بری های بی نظیر این محراب نام سلطان محمد خدابنده نیز خودنمایی می کند. سلطان محمده خدابنده از ایلخانان مغول بود که الجایتو نام داشت و با پذیرفتن اسلام نام خدابنده را بر روی خود گذاشت.
این مسجد باشکوه در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.
۱۵- گنبد قابوس، بلندترین برج آجری دنیا
پانزدهمین اثر از این فهرست جهانی به برج گنبد قابوس تعلق دارد. این گنبد رفیع در استان گلستان و در شهر گنبد کاووس واقع شده است. گنبد قابوس اثری متعلق به قرن چهارم هجری است که به عنوان بلندترین برج آجری جهان شهرت دارد. این بنا به دستور قابوس ابن وشمگیر از سلاطین آل زیار بنا نهاده شد.
ارتفاع این بنا با حساب پی آن به ۷۲ متر می رسد و ۱۸ متر از آن به گنبد مخروطی میل تعلق دارد. کل بنا از آجر و ملات ساروج ساخته شده و دو کتیبه به خط کوفی، گرداگرد بنا را پوشش داده است. کاربری بنا پس از سالها همچنان در هاله ای از ابهام است.
برخی آن را آرامگاه و یا بنای یادبود می دانند و عده ای معتقدند این بنا به عنوان میل راهنما کاربرد داشته است. برخی نیز، کاربرد نجومی برای این بنا قائلند. ساختمان این برج که برخی از معماران مشهور جهان از آن به عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر یاد کرده اند به قدری محکم است که توانسته به راحتی دو زمین لرزه بیش از ۶ ریشتری را به سادگی تحمل کند. نام این بنا در سال ۲۰۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
۱۶- کاخ گلستان، شانزدهمین جاذبه در فهرست میراث جهانی یونسکو
اثر جذاب دیگری که در این فهرست درخشان با آن روبرو می شویم کاخ گلستان نام دارد. این کاخ مجموعه زیبایی از بناهای مختلف است که در میدان ارگ تهران قرار دارند. پیشینه این کاخ به عصر صفوی بازمی گردد. در دوران زندیه این بنا دچار تغییراتی شد اما اهمیت و ارزش واقعی آن مربوط به دوره قاجار است. این کاخ محل اقامت پادشاهانی چون آغا محمد خان، فتحعلیشاه، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار بود و پادشاهان متعددی چون مظفرالدین شاه، رضا شاه و محمد رضا پهلوی در عمارتهای مختلف این کاخ تاجگذاری کردند.
کاخ گلستان از بناهای مختلفی چون شمس العماره، ایوان تخت مرمر، تالار عاج، تالار سلام، تالار آینه، تالار الماس، حوضخانه، خلوت کریم خانی،عمارت بادگیر، عکس خانه، کاخ ابیض، عمارت برلیان، موزه مخصوص و غیره تشکیل شده است. نام این کاخ نیز از تالار گلستان که در عمارت خروجی قرار دارد گرفته شده است.
نام این عمارت زیبا در سال ۲۰۱۳ با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو جاودانه شد.
۱۷- شهر سوخته، جاذبه شگفت انگیز جهانی
یکی از آثاری که فهرست میراث جهانی را با نام خود مزین کرده محوطه شگفت انگیز شهر سوخته است. یافته های این محوطه باستانی، هوش، ذکاوت و درایت ایرانیان باستان را به رخ جهانیان می کشد. این محوطه در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل- زاهدان واقع شده و با قدمتی بالغ بر ۵ هزار سال یکی از مدرن ترین و پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا محسوب می شود. بخش مرکزی، بخش مسکونی، بخش صنعتی، بخش یادمانها و بخش گورستان از قسمتهای مختلف این محوطه باستانی است.
کشفیات شهر سوخته
شهر سوخته بارها مورد کاوش قرار گرفته و آثار ارزشمند بسیاری در آن کشف شده است. از شگفت انگیزترین کشفیات بدست آمده از شهر سوخته جمجمه زنی است که در فضای خالی چشم چپ او، چشمی مصنوعی وجود داشت. این چشم با دقت و ظرافت بسیار بالایی ساخته شده و با رگه هایی از طلا برای آن مویرگ هایی تعبیه شده است. وجود زیورآلات ظریف و زیبا، مهرهای کشف شده و لوح نوشته آغاز دوره ایلامی نمایانگر رشد صنعتگری و جایگاه این منطقه در مراودات اقتصادی بوده است.
کشف تعداد زیادی مهر در گور یک زن نیز حکایت از حضور زنان در عرصه های تجاری در این منطقه داشته است.وجود سیستم لوله کشی آب و فاضلاب، نظم و شبکه بندی خانه ها و کوچه ها نشان از شهری پیشرفته با ساختاری هندسی و منظم دارد.کشف نخستین انیمیشن دنیا، نخستین جراحی مغز و یافتن وسیله ای شبیه به تخته نرد از دیگر یافته های جذاب در این محوطه باستانی است.
برخی از محققین بر این باورند که این منطقه بر اثر آتش سوزی ویران شده و عده ای نیز معتقدند آتش سوزی ای در کار نبوده و تغییر مسیر رودخانه پر آب هیرمند و حمله مهاجمان موجب تخلیه این شهر شده است. در سال ۲۰۱۴ سازمان یونسکو این جاذبه را به فهرست میراث جهانی خود افزود و نام شهر سوخته را جهانی کرد.
۱۸- منظر فرهنگی دهکده صخره ای میمند، هجدهمین اثر در میراث یونسکو
میمند یکی از زیباترین شهرهای دستکند جهان است که در شهر بابک کرمان قرار دارد. این روستا قدمتی هزاران ساله داشته و پس از گذشت قرنها همچنان زندگی در آن جریان دارد. خانه های این روستا در دل صخره کنده شده و به دلیل استحکام بالا، در طول تاریخ، کمتر دستخوش تغییر شده است.
زندگی در این روستا در ساده ترین شکل ممکن جریان دارد. خانه ها ابعاد مشخصی نداشته ودر درون اتاقها کمد یا کابینت دیده نمی شود. در هر خانه فضایی به عنوان طاقچه، گنجه و مکان هایی برای قرار دادن ظرف و لوازم مصرفی ایجاد شده است. درون هر اتاق نیز با دست بافته های محلی چون گلیم و نمد پوشانده شده است. به هر خانه که از تعدادی اتاق و اصطبل تشکیل شده یک کیچه می گویند. در مجموع این روستای صخره ای ۴۰۶ کیچه دارد.این جاذبه در سال ۲۰۱۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
۱۹- شهر باستانی شوش، نماد شکوه ایران در میراث یونسکو
مورد دیگری از لیست میراث جهانی یونسکو به شهر باستانی شوش اختصاص دارد. این شهر یکی از کهن ترین شهرهای جهان بوده و از قدیمی ترین سکونت گاههایی است که تاکنون در دنیا شناخته شده است. شهر باستانی شوش پایتخت عیلامیان بود و پس از آنها هخامنشیان نیز در فصول سرد به عنوان پایتخت زمستانه از این منطقه استفاده می کردند. این منطقه تا مدتها آباد بود تا اینکه حملات ویرانگر مغول به این منطقه نیز رسید و این شهر باشکوه از رونق افتاد.
محوطه باستانی شوش شامل : آپادانا، دروازه شرقی، کاخ هدیش، روستای هخامنشی، شهر پانزدهم، کاخ شاپور،مسجد جامع شوش، تپه‌های آکروپول، قلعه فرانسوی‌ها و مجموعه بناهای دوره اسلامی است. این محوطه تاریخی توانست در سال ۲۰۱۵ جایگاهی در فهرست میراث جهانی یونسکو به خود اختصاص دهد.
۲۰- قنات ایرانی، شاهکاری حیات بخش در میراث جهانی یونسکو
قنات یکی از ابداعات شگفت انگیز ایرانیان است که پیشینه آن به حدود سه هزار سال قبل باز می گردد.نیاز به آب در مناطق کویری و کم آبی موجب شد ایرانیان باستان به این ابتکار دست یابند. با ایجاد قنات که به آن کاریز و یا کهریز می گویند آب از اعماق زمین جمع آوری شده و به سطح زمین می رسد. آب چون چشمه ای جوشان، بدون نیاز به ابزار کمکی، در تمام طول سال از سطح زمین جاری است.
با وجود پیشرفت تکنولوژی قناتها هنوز هم نقش موثری در تامین آب شرب و کشاورزی مناطق مختلف ایفا می کنند. نخستین قناتها و طولانی ترین آنها به کشور ایران تعلق دارد. در میان قناتهای قدیمی ایران، نام ۱۱ قنات در فهرست میراث جهانی یونسکو می درخشد که عبارتند از : قنات حسن‌آباد مشیر و قنات باغ زارچ، قنات بلده فردوس، قنات ابراهیم‌آباد اراک ، قنات قصبه گناباد، قنات مزدآباد و قنات عمومی وزوان، قنات گوهرریز جوپار، قنات مون، قنات اکبرآباد و قنات قاسم‌آباد بم. این میراث حیات بخش در سال ۲۰۱۶ در میراث یونسکو به ثبت رسیدند و نام قنات ایرانی را جهانی کردند.
۲۱- کویر لوت، جاذبه ای جهانی در فهرست یونسکو
یکی از شگفت انگیز ترین جاذبه های ایران که توانسته در فهرست یونسکو جایی برای خود دست و پا کند به کویر لوت اختصاص دارد. این جاذبه نخستین اثر طبیعی ایران است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این منطقه بیابانی با مساحتی در حدود ۱۷۵ هزار متر مربع حدود یک دهم از مساحت کل ایران را به خود اختصاص داده و عجایب بسیاری در دل خود دارد.
کویر لوت طبق تحقیقات پروفسور کردوانی یکی از گرمترین نقاط جهان را در خود جای داده است. وجود گورستان باستانی شهداد با قدمتی بیش از ۶ هزار سال و کشف صدها اثر تاریخی که درفش شهداد نیز یکی از برجسته ترین آنهاست همگی گواه بر قدمت و عظمت این منطقه کویری است.
این طبیعت سحر انگیز و آثار درون آن در سال ۲۰۱۶ به شماره ۱۵۰۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو جاودانه شد.
۲۲- شهر تاریخی یزد بیست و دومین اثر در میراث جهانی یونسکو
بیست و دومین جایگاه از این فهرست جهانی به شهر بادگیرها اختصاص دارد. شهر خشتی یزد با بافت سنتی، سبک معماری کم نظیر و بادگیرهای باشکوه توانست پس از ۹ سال قرار گفتن در میراث موقت جهانی، در سال ۹۶ به ثبت برسد.
از اصلی ترین ویژگیهای شهر یزد وجود محله های تاریخی، بافت خشتی و کوچه پس کوچه هایی است که چون کلاف در هم تنیده اند. از میان این محلات حدود ۷۷ محله به دلیل واقع شدن در دل بافت تاریخی و یا در حریم آن توانستند تحت عنوان بافت تاریخی یزد در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گیرند. محله فهادان و شیخداد یکی از اصلی ترین محله های این مجموعه هستند. این شهر خشتی کهنسال در سال ۲۰۱۷ به ثبت جهانی رسید و نام یزد را در جهان جاودانه کرد.
۲۳- منظر باستان شناسی، ساسانی فارس، بیست و سومین جاذبه در میراث جهانی یونسکو
بیشاپوراما آخرین جاذبه در این فهرست چشم انداز باستان شناسی، ساسانی منطقه فارس است.ساسانیان آخرین امپراتوری ایرانی پیش از تسلط مسلمانان بودند که آثار باشکوهی از آنها برجای مانده است. آنها خود را جانشین هخامنشیان می دانستند و ریشه های آنها را باید در منطقه فارس جستجو کرد.
تعداد زیادی از این آثار در شهرهای کازرون، فیروزآباد و سروستان قرار دارند. محوطه بیشاپور و تنگ چوگان، کاخ سروستان، قلعه دختر، شهر گور، کاخ اردشیر و غیره تعدادی از آثار این مجموعه عظیم اند. این محوطه های ساسانی در سال ۲۰۱۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.
علاوه بر آثاری که ذکر آنها رفت جاذبه های بسیار دیگری نیز در صف انتظار قرار دارند تا روز به روز بر فهرست میراث جهانی ایران افزوده شده و این تمدن کهن جهانی تر شود.
شاید امکان دیدن همه این جاذبه ها برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ غنی ایران امکان پذیر نباشد. اگر دوست داشتید ماکتی از این آثار را یکجا ببینید، آراد مگ به شما پیشنهاد می کند به بوستان مینیاتور تهران سری بزنید و به تماشای آثار یونسکویی ایران در اندازه های کوچک بنشینید و از هنر و تاریخ بی تکرار این سرزمین لذت ببرید.
