تهران، پایتخت سرزمین پهناور ایران، به بزرگی، شلوغی و هوای آلوده شهرت دارد؛ اما این شهر همیشه زنده و پویاست و جاذبههایی را در قلب خود جای داده که بسیار زیبا و دیدنی است. از برج میلاد تا پل کمنظیر طبیعت از باغ پرندگان تا برج باشکوه آزادی، از باغها و بوستانهای سرسبز تا کافهها و سینماها و رستورانها، همه مملو از افرادی است که این مناطق را برای گذران اوقات فراغت و تفریح برگزیده‌اند. اما در میان لیست بلند بالای جاذبههای این شهر بزرگ، خیابانی وجود دارد که به سی تیر شهرت دارد. این خیابان تفرجگاهی است که تاریخ دوستان، فرهنگ دوستان، اقلیتهای مذهبی و شکم گردان را دور هم جمع کرده است.
با آراد مگ همراه باشید تا با این خیابان جذاب بیشتر آشنا شویم.
موقعیت خیابان سی تیر
گذرگاه فرهنگی، استریت فود یا چهار راه ادیان القابی است که خیابان سی تیر با خود به یدک میکشد. این خیابان هر شب و روز میزبان گردشگرانی است که با قدم زدن در آن لحظاتی دلپذیر را برای خود و همراهان به وجود میآورند.
خیابان سی تیر در منطقه ۱۲ تهران و در بافت قدیم آن واقع شده است. این خیابان از تقاطع خیابان امام خمینی شروع شده و به خیابان جمهوری متصل میشود. بخشی از این خیابان به نام میرزا کوچک خان نامگذاری شده است، اما در مجموع همگی این خیابان را با نام سی تیر میشناسند.
حلقه ادیان در خیابان سی تیر
حیابان سی تیر محل برخورد ادیان است. مسجد، آتشکده، کلیسا و کنیسه در کنار هم حلقه ناگسستنی عجیبی بین ادیان مختلف را در این خیابان تشکیل دادهاند و هر روزه افراد مذاهب مختلف بدور از هر تنش در نیایشگاههای خود به عبادت می پردازند.
این خیابان به تنهایی نماد جهانی آرمانی است. جهانی که مذاهب و ادیان مختلف بدور از هر تفکر و تعصب جاهلانه در کنار هم در صلح و صفا زندگی میکنند و انسانیت و شرافت را محور باورهای خود قرار دادهاند.
مسجد حضرت ابراهیم (ع)؛عبادتگاه مسلمانان
این مسجد بنایی است که از دوره پهلوی اول به جای مانده است. نام این بنای مذهبی بسیار به جا و هوشمندانه انتخاب شده است چرا که حضرت ابراهیم (ع) نماد ادیان توحیدی است و این انتخاب با ترکیب سایر مکانهای مذهبی هم خوانی کاملی دارد. نام دیگر این مسجد مجد الدوله است.
مسجد حضرت ابراهیم چهار شبستان دارد و از معماری زیبایی برخوردار است. این مسجد در ماه محرم محل برگزاری مراسم مذهبی است و بیشتر به مراسم هیأت لولا فروشان که در خیابان جمهوری و میدان حسن آباد فعالیت میکنند اختصاص دارد.
در مسجد حضرت ابراهیم (ع) مراسم ختم بزرگانی چون جلال آل احمد، اقبال آشتیانی و رشید یاسمی برگزار شده است.
کلیسای مریم مقدس؛ عبادتگاه مسیحیان
کلیسای مریم مقدس یکی دیگر از بناهای مذهبی خیابان سی تیر است. در سردر کلیسا تابلویی وجود دارد که معرف تاریخچه این بناست.
این بنای مقدس در سال ۱۹۴۵ میلادی مصادف با ۱۳۲۴ شمسی با هزینه فردی خیر و با معماری نیکلای مارکف روسی بنا شد. کلیسای حضرت مریم نخستین کلیسای جامع ارامنه در تهران بود و دفتر اسقف اعظم و دفاتر اداری خلیفه گری در تهران در محدوده آن قرار داشت. بعدها این مکانها به کلیسای سرکیس مقدس منتقل شد و به این بناها کاربری فرهنگی داده شد.
کلیسا بر روی صفهای بنا شده و حیاط کوچکی دارد که در گوشهای از آن آرامگاه افرادی به نامهای یپرم خان ارمنی و هوهانس خان قرار گرفته است. یپرم خان یک مشروطه خواه بود و در زمان ستارخان و باقرخان همپای آنها مبارزه کرد.
کلیسا پلانی صلیبی شکل دارد و سه پنجره در محراب آن تعبیه شده است و در دو سوی آن دو اتاق وجود دارد که به نمازخانه متصل شدهاند. گنبدی کوچک با نورگیرهای متعدد بر بالای نمازخانه جای گرفته است و ناقوسخانه نیزدرضلع غربی کلیسا دیده میشود.
موزه کلیسا
زیرزمین این کلیسا تبدیل به موزهای شده که در ویترینهای آن آثار به جای مانده و وسایل شخصی از آرداک مانوکیان قرار گرفته است. او اسقف اعظم بود.
شناسنامه، لوح تقدیر، لباس مخصوص، ظروف مربوط به دین و آیین ارامنه و آلات موسیقی و دستگاه شمع سازی قدیمی بخشی از آثاری است که در این موزه در معرض دید عموم قرار دارد.
این کلیسا با سنی بالغ بر هفتاد سال از ارزش ویژهای نزد ارمنیان تهران برخوردار بوده و به عنوان یکی از آثار ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلیسای انجیلی پطرس
یکی دیگر از نیایشگاههای مذهبی که به آیین مسیحیت اختصاص دارد کلیسای انجیلی پطرس مقدس است. این بنا یادگاری از دوره قاجار است که در معماری آن میتوان تلفیقی از سبک ایرانی و اروپایی را شاهد بود.
این کلیسا توسط مبلغان مذهبی پروتستان ساخته شد. بنا سقفی شیروانی دارد و با خشت و آجر احداث شده است. بر روی همه دیوارها به جز دیوار شمالی نورگیرهای متعددی به کار رفته است.
کلیسا دارای دو ورودی است و برج ناقوس آن در ضلع غربی بنا قرار دارد. در سالهایی اخیر این بنا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
کلیسای پطروس بیشتر محل نیایش ارامنه ایرانی و کره ای است و به همین علت به کلیسای کره ایها شهرت دارد. در کنار این کلیسا مدرسهای ساخته شده بود که در گذشته به فرزندان اقلیتهای مذهبی اختصاص داشت. پس از جداسازی مدرسه و کلیسا این مدرسه مورد استفاده عموم قرار گرفت.
نام این کلیسا در فهرست آثار ملی ایران به چشم میخورد.
کنیسه حییم؛ عبادتگاه یهودیان در خیابان سی تیر
یکی دیگر از مراکز مذهبی خیابان سی تیر که کامل کننده زنجیره ادیان در این خیابان است کنیسه حییم نام دارد.
این کنیسه در یکی از کوچههای خیابان سی تیر به نام کوچه ایرج واقع شده است. تا پیش از کنیسه حییم، مکانهای مذهبی یهودیان در محله های یهودی نشین چون عودلاجان قرار داشتند. بعد از تحولات مشروطه یهودیان در مجلس صاحب نماینده شدند و به دنبال آن کنیسه حییم ساخته شد. این کنیسه نام خود را از سلیمان حییم دارد. او فردی است که فرهنگ حییم را تالیف نمود. پس از ساخت این بنا یهودیان در اطراف این کنیسه ساکن شدند.
قدمت این کنیسه به حدود یک قرن پیش بازمی گردد و معمار آن فردی به نام استاد بنایان بود. بر سر در این بنا نام آن به دو زبان فارسی و عبری به چشم میخورد.
مشخصات کنیسه حییم
حیاط این کنیسه دارای درختان بلند و تنومندی است که به همراه حوضی در میانه حیاط بر طراوت و زیبایی این مکان مذهبی افزوده است. بر سردر ورودی نوشته شده است این جا دروازه خداوند و جایگاهی برای عادلان است.
ارتفاع سالن اصلی بیش از ۱۲ متر است که در طبقه همکف ساخته شده و یک نیم طبقه کوچک در قسمت ورودی دارد که از سه جهت با پنجره هایی بلند و عریض پوشانده شده است.
در سالن اصلی کنیسه تعداد زیادی نیمکت در اطراف چیده شده و فضایی مکعبی شکل در میانه برای قرائت متون مذهبی وجود دارد. روی آن تعدادی شمع قرار دارد که در هنگام نیایش آنها را روشن میکنند.
تعدادی لوستر و تابلوهایی بزرگ و باشکوه به زبان عبری که موضوع آن مزامیر داوود است در سالن به چشم میخورد. این متون توسط فردی به نام یعقوب صدق، عضو هیات مدیره کلیسا نوشته شده است.
تورا یا به عبارتی محراب بنا با تزئینات و آینه کاریهای زیبایی تزئین شده است. در کنار درب ورودی در ضلع شرقی، جایگاه بانوان قرار دارد و در نیم طبقه جایگاه مردان تعبیه شده است. پرده این کنیسه نیز طرحی بسیار زیبا دارد که توسط فردی به نام مراد اریه به این مکان اهدا شده است.
این کنیسه برای نگاههای ماجراجو و علاقه مند به تاریخ مذاهب از جاذبههای بسیاری برخوردار است.
آتشکده آدریان؛ نیایشگاه زرتشتیان
یکی از بناهایی که به آیین زرتشت ارتباط دارد آتشکدهای به نام آدریان است که در خیابان سی تیر و در ضلع شمالی دبیرستان فیروز بهرام واقع شده است. این بنا به همت رئیس وقت انجمن زرتشتیان تهران به نام ارباب کیخسرو شاهرخ در سال ۱۲۹۳ پایه گزاری شد و سه سال ساخت آن به طول انجامید. با کمکهای مالی زرتشتیان ایران و زرتشتیان هندوستان این بنا ساخته و طی مراسمی خاص پس از ۲۵ روز، آتش آن را از آتشکده یزد به این آتشکده آوردند.
ویژگیهای آتشکده آدریان
دیوار این آتشکده از آجرکاری زیبایی برخوردار است و دو فرشته، کتیبه ای از سنگ مرمر را به دست گرفتهاند که بر روی آن خشنودی اهورا مزدا و سال ساخت بنا قید شده است.
این آتشکده با مساحتی در حدود ۲۰۶ متر مربع در میان زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع واقع شده است. نیایشگاه، حیاط بزرگی دارد که حوضی زیبا در میان آن به چشم میخورد. بنای آتشکده از سنگ است و کنگرههای بسیار زیبایی بر بالای ساختمان بر زیبای آن افزوده است. شش ستون سنگی که بر روی هر کدام چهار سر گاو وجود دارد جلوه ای با شکوه به ورودی بنا بخشیده اند. گاو در ایران باستان نمادی از آفرینش است. کتیبه ای بر پیشانی بنا وجود دارد که تصاویر نمادین زیبایی بر روی آن حجاری شده است.۱۶ گوی نیز گرداگرد عمارت مرکزی و در بالای آن قرار گرفته است.
اتاقی چهارگوش در قسمت مرکزی بنا وجود دارد که قسمت بالایی آن شیشهای است و درون آن مجمری مسی وجود دارد که در آن از آتش مقدس نگهداری میکنند. مجمر بر روی ستونی سنگی قرار دارد و چند دودکش برای خروج دود آن در بالا تعبیه شده است.
اطراف صحن اصلی نمازگاه، صندلیهایی برای نیایش کنندگان در نظر گرفته شده است. این بنا گچبریهای بسیار زیبایی با رنگ طلایی و مسی دارد و پنجرههای بزرگی وظیفه تامین نور بنا را به عهده دارند.
مسجد زرتشت، آدوران، کعبه زرتشتیان، تالار عبادت و آتشکده تهران از دیگر نامهای این جاذبه مذهبی است. ورود به این نیایشگاه نیازمند رعایت آداب خاصی است. همه باید کفشها را از پای درآورده و مردان با کلاهی مخصوص و زنان با پوششی مناسب در آتشکده حاضر شوند. دیدن این نیایشگاه نیازمند هماهنگی قبلی است. برای بازدید می توانید با شماره ۶۶۷۰۶۸۶۵ تماس بگیرید.
موزه گردی در خیابان سی تیر
خیابان سی تیر علاوه بر جاذبههای مذهبی جاذبههای تاریخی چون موزه ملی ایران، موزه سفالینه و آبگینه و موزه علوم و فنون را نیز در دل خود جای داده است.
موزه ملی
موزه ملی ایران موزه مادر ایران است و در ابتدای خیابان سی تیر قرار گرفته دارد. این موزه دو قسمت دارد؛ موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی.
موزه ایران باستان دارای معماری بسیار زیبایی است و سر در آن با الهام از کاخ کسری در تیسفون ساخته شده است. آندره گدار، معمار مشهور فرانسوی طراحی این بنای زیبا را به عهده داشته است. موزه ملی سرشار از جاذبههایی ارزنده است که دیدن آنها میتواند دنیایی فشرده از تاریخ و فرهنگ غنی ایران را پیش چشمانمان به نمایش بگذارد.
موزه سفالینه و آبگینه
این موزه یکی دیگر از قطعات پازل جذاب خیابان سی تیر است که هر روزه علاقه مندان بسیاری به تماشای بنا و آثار زیبای آن میروند. این موزه که از دوره قاجار به جای مانده در گذشته متعلق به فردی به نام قوام السلطنه بود و بعدها با تغییر کاربریهای بسیار به سفارتخانه، بانک و سرانجام به موزه تبدیل شد. معمار معروف اتریشی به نام هانس هولاین طراحی این موزه را به عهده گرفت و در ساخت آن از جاذبههای ارزنده ایران، چون کاخ تچر، کعبه زرتشت، قوسهای عصر صفوی و ستونهای تخت جمشید الهام گرفت. در این موزه آثار بسیار ارزشمندی از سفال و شیشه وجود دارد که متعلق به دورههای گوناگون تاریخ ایران است.
موزه علوم
موزه علوم نیز یکی دیگر از موزههای جذاب خیابان سی تیر است. اگر کودک و یا نوجوان به همراه دارید از دیدن این موزه غافل نشوید چرا که اطلاعات بسیار ارزشمندی از علوم مختلف در این موزه جمع آوری شده و در برخی از سالنهای آن امکان آزمایش و دست زدن به اشیاء وجود دارد.
سی تیر پاتوقی برای شکم گردان
در سالهای اخیر کف سنگفرش و دکههای ثابت و سیار، این خیابان را به پاتوقی برای شکم گردی تبدیل کرده است. کافه‌های مدرن و سنتی، انواع غذاهای نوستالژیک چون کباب ده شاهی، غذاهای دیگر کشورها و فست فودهای متنوع با قیمتهای مناسب در این خیابان عرضه میشود و همه گونه سطح مالی و سلیقهای را در بر میگیرد.
گرچه این اقدام درکنار موزه ملی ایران مخالفان بسیاری نیز دارد اما با همه مشکلات، این خیابان سرشار از شور زندگی است و هر روزه میزبان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف ایران و جهان است.
دسترسی
خیابان سی تیر پایین تر از میدان امام خمینی قرار دارد و با وسیله نقلیه خصوصی و عمومی میتوان به آن دسترسی پیدا کرد. بهترین وسیله مترو است. اگر در ایستگاه مترو امام خمینی و یا حسن آباد پیاده شوید با کمی پیاده روی میتوانید به راحتی به ابتدای خیابان سی تیر برسید و سی تیر گردی خود را آغاز کنید.
منابع:
پارکی،رستم، «آدریان تهران»، ماهنامه زرتشتیان، شماره۱۷-۱۸-۱۹ ،۱۳۵۳
دیواندری، برکاتی، علیپور، میرخطیب، ۱۳۹۴، «بررسی مقایسه ای مفاهیم قدسی در نیایشگاههای ادیان توحیدی» (مسجد، کلیسا و کنیسه)، کنگره بین المللی زبان و ادبیات تربت حیدریه
«گرد تاریخ روی شانه‌های توفان‌زده خیابان سی تیر»، روزنامه اعتماد، پنجشنبه، ۲۱ اسفند ۱۳۹۳، سال ۱۲، شماره ۳۲۰۳، صفحه ۱۰
