کردستان ؛ گنجینه‌ای در غرب ایران (بخش دوم)

کردستان دارای جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و فرهنگی فراوانی است که به همین سبب به استان کردستان، دیار فرهنگ و هنر نیز می‌گویند. این استان علاوه بر جاذبه‌های گردشگری، دارای سوغاتی‌های متنوع و غذاهای محلی خوش‌طعمی نیز می‌باشد.

مجله آراد مگ، در بخش اول مقاله کردستان، ما را با جاذبه‌های تاریخی، منابع طبیعی بکر  و فرهنگ غنی این سرزمین خوش آب و هوا آشنا کرد. در بخش دوم این مقاله نیز با آراد مگ همراه می‌شویم تا با ما از سوغاتی‌های خوشمزه، صنایع دستی و هنر دستان زنان و مردان کرد و همچنین با غذاهای خوش‌طعم و عطر این خطه سخن بگوید.

سوغات کردستان

یکی از بخش‌های دلچسب و هیجان‌انگیز سفر، بازارگردی و خرید یادگار و سوغات است. استان کردستان نیز مانند بسیاری از استان‌های و شهرهای ایران دارای سوغاتی‌های متنوعی است. در ادامه با برخی از آن‌ها آشنا خواهیم شد.

خوشمزه‌های کردستان

در کردستان می‌توانید شیرینی‌ها، کلوچه‌ها و خوراکی‌های خوشمزه ای را تجربه کنید.

شیرینی کنجدی کردستان

یکی از معروف‌ترین شیرین‌های کردستان، شیرینی کنجدی است که تقریبا در تمام شیرینی فروشی‌های شهر سنندج این استان یافت می‌شود. این شیرینی در دو نوع شیرینی کنجدی انگبین( در زبان محلی به آن شیرینی کنجدی گزو گفته می‌شود) و شیرینی کنجدی شکری تهیه می‌شود.

برای تهیه این شیرینی ابتدا کنجد را بو می‌دهند و سپس برای نوع کنجدی گزو به آن شهد انگبین که از روی درخت کوهستانی انگبین به دست می‌آید اضافه می‌کنند و برای نوع شکری به جای شهد انگبین، شهد شکر به آن می‌افزایند. در ادامه مواد حاصله را بر روی سطحی پهن می‌کنند و برش می‌دهند.

بادام سوخته

بادام سوخته یکی از سوغاتی‌های پرطرفدار کردستان است. که از بادام وشکر یا عسل تهیه می‌شود. طرز تهیه این شیرینی به این صورت است مخلوط بادام و شکر و کمی آب را روی حرارت قرار می‌دهند تا شکر آن کمی آب شود و به رنگ طلایی در بیاید. بعد از سرد شدن بادام‌ها را جدا می‌کنند

و شکر را مجدد روی حرارت قرار می‌دهند تا کاملا آب شده و شکل کارامل به خود بگیرد و سپس بادام را به این مایع اضافه می‌کنند و روی یک سینی می‌ریزند و بادام‌ها را با قاشق از هم جدا می‌کنند. همانطور که در ابتدا نیز گفته شد برای تهیه این شیرینی میتوان از عسل به جای شکر استفاده کرد که طبیعتا شیرینی مفیدتری خواهد بود.

نان محلی برساق

نان روغنی و محلی برساق یکی دیگر از سوغاتی‌های این دیار کوهستانی است که برای تهیه آن از  آرد، شکر، شیر، تخم مرغ و طعم دهنده های مختلف استفاده می‌شود. درون ماده خمیری به دست آمده از این مواد را با گردو شکر ودارچین پر کرده و و داخل روغن سرخ می‌کنند. تهیه این نان محلی خوش‌طعم در شهر بیجار استان کردستان رواج دارد.

شلکینه

شلکینه، نوعی نان محلی است که برای تهیه آن  از موادی مثل آرد، شیر، زرده تخم مرغ، روغن محلی، شیره خرما یا انگور و زعفران دم کرده استفاده می‌شود و این نان خوشمزه را بر روی وسیله‌ای به نام ساج می‌پزند.

سقز

سقز، عصاره‌ی غلیظ درختی به نام بنه یا درخت پسته‌ی ‌وحشی است. از تنه‌ی این درخت که در کردستان به وفور یافت می‌شود در فصل پاییز به طور طبیعی یا با ایجاد شکاف، صمغی خارج می‌شود که به آن سقز گفته می‌شود.

شیره‌ی سقز در زمان ترشح از تنه‌ی درخت به رنگ سبز روشن و غلیظ و چسبناک است و به عنوان یک مسهل و ملین در درمان یبوست کاربرد دارد و چون مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می‌کند و اشتها‌آور خوبی است حکمای مشهوری چون بوعلی‌سینا از آن برای درمان برخی از بیماری‌‌های گوارشی استفاده می‌کرده‌اند. سقز همچون آنتی‌بیوتیک عمل می‌کند و با باکتری عامل اصلی زخم‌معده و اثنی‌عشر مقابله می‌کند و همچنین، شیره‌ی خام سقز به صورت ناشتا موجب دفع سنگ کلیه می‌شود. کردها که با خواص آن آشنا هستند از آن به عنوان آدامس استفاده می‌کنند. این ماده پر خاصیت یکی از سوغاتی‌های جالب کردستان محسوب می‌شود که طرفداران زیادی دارد.

صنایع دستی کردستان

صنایع دستی هر منطقه، نمادی از آداب و رسوم و فرهنگ آن منطقه است و سبک زندگی اهالی آن منطقه را نشان می‌دهد. کردستان هم از دیرباز مهد تولید صنایع دستی متعدد بوده که برخی از آنها شهرت جهانی دارند و هنر دست مردان و زنان کردی است که ذوق و سلیقه خود را به رخ می‌کشند.

قالی دستباف

قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و یکی از صنایع دستی نفیس این استان به شمار می‌رود و نشان از ذوق و هنر مردمان این سرزمین دارد.

قالی افشار، سنندج، بیجار و بوکان شهرت جهانی یافته‌اند و یکی از ارزشمندترین فرش‌های ایران محسوب می‌شوند.. از میان طرح‌های بافته شده در کردستان طرح‌های ماهی درهم، ریزماهی نقش بته‌ای، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی طرفداران زیادی دارند. قالی کردستان یک سوغاتی نفیس است که می‌توانید به عزیزانتان هدیه کنید.

گلیم سنه

گلیم سنه، یکی دیگر از هنرهای دستی این منطقه است همچنان جایگاه خود را در میان صنایع دستی پرطرفدار بین گردشگران حفظ کرده است. در بافت گلیم سنهه از روش بافت چاک‌دار استفاده می‌شود که در این روش گلیم‌ها به صورت دو رو بافته می‌شود و هر دو روی آن دارای نقوشی زیبا است و این قابلیت را دارد که از هر دو روی آن استفاده کرد. مرکز اصلی این گلیم شهر سنندج است و این نوع گلیم را در طرح‌های مختلف می‌توانید از تمام فروشگاه‌های این شهر تهیه کنید.

نازک کاری، ساخت محصولات چوبی

کردستان مهم‌ترین استان کشور از لحاظ تولید محصولات نازک‌ کاری است. هنر نازک کاری ترکیب قطعات بسیار کوچک از انواع چوب‌های طبیعی است که ظرافتانه در کنار هم قرار می‌گیرند و اثری ظریف و زیبا را پدید می‌آورند.

از مهم‌ترین محصولاتی که با نازک کاری ساخته می‌شود می‌توان به تخته نرد، قلمدان، تخته شطرنج، کیف زنانه، جعبه‌ی لوازم آرایش، سینی و بشقاب اشاره کرد.

نازک‌کاری روی چوب و ساخت محصولات چوبی در شهر سنندج، از گذشته‌های دور رواج داشته است و طرفداران بی‌شماری نیز دارد. خیابان شهدای سنندج امروزه به یکی از مراکز اصلی عرضه‌ی صنایع دستی به خصوص نازک کاری روی چوب تبدیل شده است که می‌توانید انواع مختلف محصولات چوبی را از این منطقه تهیه کنید.

گیوه دوزی

استفاده از پاپوش سنتی گیوه، میان کردنشینان، سابقه هزار ساله دارد و جزء اولین پاپوش‌هایی است که بشر، با استفاده از مواد اولیه در دسترس، مبتکر آن بوده است. گیوه دوزی که در کردستان با نام کلاش بافی نیز شناخته می‌شود، در بازارهای محلی آن رونق زیادی دارد و بین لباس کردی و پاپوش سنتی، هماهنگی جالبی نیز برقرار است. برای تهیه رویه‌ی این پاپوش از نخ پنبه‌ای و برای زیره‌ی آن از پارجه‌ی فشرده استفاده می‌کنند که استفاده از این مواد نقش مهمی در سبکی، نرمی و انعطاف‌پذیری آن دارد و متناسب با محیط کوهستانی است.

از دیگر مزایای این هنر دستی می‌توان به طبیعی بودن تمامی مواد آن، مقاوم بودن نسبت به کفش‌های معمولی، استفاده از الیاف سلولوزی، جذب رطوبت زیاد و در دسترس بودن مواد ساخت آن در منطقه اشاره کرد.

غذاهای محلی کردستان

غذاهای سنتی و محلی هر منطقه، با توجه به مواد اولیه موجود و آداب و رسوم آن منطقه، متفاوت است. استان کردستان نیز فرهنگ غذایی مخصوص به خود را دارد. از آنجایی‌که کردستان در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته است از سبزیجات محلی معطر کوهی و متنوعی برخوردار است و از طرفی زراعت، دامداری و زنبورداری از مشاغل مطرح مردمان این سرزمین هستند در نتیجه دارای موادغذایی طبیعی مانند عسل، قارچ، ریواس، کنگر و کرفس و گوشت تازه حیوانات است.

فرآورده‌هاى لبنى مانند پنیر، ماست، زازى، لور، سه‌رتو(خامه وسرشیر) و کشک در میان عشایر کوچ‌نشین استان کردستان جایگاه ویژه‌ای دارند. با توجه به وجود مواد اولیه متنوع و تازه در کردستان، شهرهای مختلف این استان از تنوع غذایی بالایی برخوردارند که در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت.

قایرمه

قایرمه یکی از غذاهای محلی استان کردستان است. این غذا در واقع، کنگر سخاری است؛ از آنجایی‌که کنگر گیاهی فصلی است و معمولاً بعد از فروردین‌ماه کمتر می‌توان آن را تهیه کرد، کرفس را در فصول دیگر جایگزین آن می‌کنند. کنگر ضدعفونی‌کننده، اشتهاآور، و هضم‌کننده غذاست و مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود. برای تهیه‌ی قایرمه علاوه بر کنگر یا کرفس به آرد، زیره، تخم مرغ، آب یا شیر، زعفران دم کرده، بیکینگ پودر،کره، نمک، فلفل سیاه و روغن سرخ کردنی نیاز است. این غذا را معمولاً با کته و ماست چکیده سرو می‌کنند.

آش دانه کولانه

آش دانه کولانه، یکی از آش‌ها مناسبتی استان کردستان است که معمولا به مناسبت اولین رویش دندان کودکان پخته می‌شود. اما به طور کلی در فصل زمستان نیز اهالی کردستان، این آش را تهیه می‌کنند و به عنوان یکی از وعده‌های غذایی میل می‌کنند. برای تهیه‌ی این آش از گندم، عدس، لوبیا، نخود، مرزه‌ی خشک، پیاز، قلم گوسفندی و ادویه( فلفل قرمز، نمک و زردچوبه) استفاده می‌شود. شما می‌توانید به‌جای قلم گوسفندی بعد از پخت غذا از کوفته قلقلی‌های کوچک در آش استفاده کنید.

آش دوغه وا

آش دوغه وا، که یکی از آش‌های  محلی استان کردستان و شبیه به آش دوغ است؛ با این تفاوت که در آش دوغه‌وا، کوفته‌ریزه هم وجود دارد. مواد اصلی آش دوغه‌وا را نخود، سبزی مخصوص، برنج، بلغور و کوفته‌ریزه تشکیل می‌دهد.

خورش ریواس

با توجه به کوهستانی بودن کردستان و وجود گیاه ریواس در این منطقه، این خورش یکی از غذاهای معمول و پرطرفدار کردها به شمار می‌رود. مواد اولیه خورش ریواس را گوشت گوسفندی، ریواس، پیاز، نعناع و جعفری، نمک و فلفل تشکیل می‌دهد. ریواس، برای رفع بی‌خوابی، سستی و بی‌حالی بدن مفید است و ویتامین A موجود در این گیاه ترش‌مزه، باعث تقویت بینایی می‌شود. اگر به غذاهای ترش علاقه‌مندید، حتما در سفر به کردستان، خورش ریواس رستوران محلی این استان را امتحان کنید.

آش عدس بلغور

آش عدس بلغو، یکی از آش‌های پرطرفدار استان کردستان و مردم سنندج است و یکی از غذاهای محلی این منطقه محسوب می‌شود. برای تهیه‌ی این آش از عدس، بلغور گندم، سیب‌زمینی و ادویه استفاده می‌شود. بر روی آش آماده نعنا داغ می‌ریزند و با لیموترش تازه سرو می‌کنند.

خورش تره کردی

خورش تره کردی، یکی از خورش‌های خوش‌طعم و عطر و پرطرفدار کردی است که فقط در این استان می‌توانید طعم واقعی و اصیل آن را بچشید.  گوشت چرخ کرده، تره‌ی خورد شده، پیاز، رب گوجه فرنگی، زرشک، روغن مایع و ادویه (زردچوبه، نمک، فلفل سیاه، و پودر لیمو) مواد تشکیل دهنده‌ی این خورش لذیذ است.

خورش گیلاخه

به سبب رویش گیاه گیلاخه در مناطق کوهستانی استان کردستان، تهیه‌ی خورش گیلاخه در این منزقه رواج بالایی دارد. برای تهیه این خورش علاوه بر گیلاخه که دارای دو قسمت پیازچه و برگ بوده و پیازچه آن سرشار از فیبر است؛ از گوشت، پیاز، لوبیا قرمز، لیمو عمانی و تره یا جعفری یا گشنیز نیز در تهیه ی این غذا استفاده می‌شود.

شیش کباب

وجود دام‌های فروان در این منطقه تغزیه مناسب دام‌ها از گیاهان معطر کوهستانی، موجب شده است که کردستان از کباب‌های لذیذی برخوردار باشد. شیش کباب نوعی کباب است که برای تهیه آن گوشت را در مخلوطی از نعنای تازه، فلفل، پیاز، زعفران، سیر و روغن زیتون می‌خوابانند و بعد از چند ساعت، آن را روی زغال کباب و یا در تابه می‌پزند که در هر دو صورت طعم فوق‌العاده‌ای دارد. در سفر به کردستان از خوردن شیش کباب در میان آب و هوای کوهستانی لذت خواهید برد و مزه آن تا مدت‌ها زیر زبانتان می‌ماند.

بریان کردی

بریان‌ یا کباب‌ کردی غذای رسمی و ویژه جشن‌ها و مهمانی‌ها است که برای برای‌ تهیه‌ آن‌ بره‌ یا بزغاله‌ چند ماهه‌ را ذبح می‌کنند و پس از پوست کندن و تقسیم آن به چند قطعه‌ بزرگ‌ آن را به سیخ‌ دراز آهنی‌ یا چوبی‌ می‌کشند و روی‌ آتش‌، کباب‌ می‌کنند. به جای بره می‌توان از گوشت‌ شکار، کبک‌، تیهو و سایر پرندگان‌ شکاری‌ نیز استفاده نمود.

آش هالاو

آش هالاو که به آن آبگوشت غوره نیز می‌گویند، یکی دیگر از غذاهای استان کردستان به ویژه شهر سنندج است و معمولا در پاییز و زمستان طبخ می گردد. نخود، برنج، گوشت ماهیچه، چغندر، پیاز، برگ چغندر، آبغوره و زعفران مواد اولیه‌ی این غذای خوش‌طعم هستند. به هنگام سرو، گوشت آن را با نخود می کوبند و در کنار بادمجان میل می کنند.

آش شلم

شَلَم یا آش شلغم گروسی یکی از غذاهای سنتی شهرستان بیجار گروس محسوب می‌شود که خاصیت درمانی دارد و معمولا در فصل سرما برای پیشگیری و بهبود سرما خوردگی از آن استفاده می‌شود. برای تهیه این آش، از شلم خشک که از برگ‌های شلغم همراه بلغور و انگور قرمز تهیه می‌گردد و با افزودن شلغم، اسفناج، سیرابی، پیاز، نخود، لپه و برگه‌ی زردآلو، تهیه می‌گردد.

از دیگر غذاهای محلی استان کردستان می‌توان به آش پریوله، آش سه‌ نگه سیر، آش دوخین، آش پرشکه،آش گزنه، که لانه، رشته پلو، گردول، گوشت برخیله، کالویج، دلمه برگ‌مو، کوکوی ترگ خانه‌کان و … اشاره کرد.

اقامت در کردستان

برای رفاه حال گردشگرانی که به کردستان سفر می‌کنند در شهرهای مختلف آن  اقامتگاه‌هایی وجود دارد. از هتل‌های لوکس و سنتی تا مهمانپذیر و مسافرخانه.

هتل

در شهرهای مختلف استان کردستان، هتل‌هایی با درجات کیفی مختلف وجود دارند که با توجه به شهر مقصد و بودجه خود، می‌توانید یکی از آن‌ها را برای اقامت انتخاب کنید. هتل‌ جهانگردی سنندج، هتل شادی، هتل پارسیان، هتل مریوان و هتل زریوار نمونه‌هایی از هتل‌های این استان هستند.

اقامتگاه سنتی

اگر می‌خواهید در سفر به کردستان، برای چند روزی از دغدغه‌های زندگی شهرنشینی دور باشید و در آب و هوای کوهستانی، یک زندگی سنتی را تجربه کنید؛ برای اقامت در این استان، اقامتگاه‌های سنتی و بوم‌گردی را انتخاب کنید. اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیشتمان سنندج، نشینگه‌ی بنار مریوان، تریفه سنندج نمونه‌هایی از این اقامتگاه‌های سنتی هستند.

مهمانپذیر

مهمانپذیرها و مسافرخانه‌ها نیز مناسب کسانی است که می‌خواهند بیشتر هزینه‌هایشان را صرف گردش و خرید سوغاتی‌ها و یادگاری‌های هنر کردستان کنند و در مخارج اقامت خود صرفه‌جویی کنند. مهمانپذیرهایی همچون مهمانپذیر عدل سنندج، جهان سنندج، روشن سنندج، گلشن بیجار، کاخ مریوان، سعدی بانه نمونه‌هایی از مهمانپذیرهای این استان هستند.

کمپینگ

در کردستان اماکنی برای برپایی چادر و کمپینگ در نظر گرفته شده است که معمولا در نزدیکی پارک‌ها هستند تا علاوه بردسترسی آسان به سرویس بهداشتی، امنیت مسافران نیز تضمین شود. این نوع اقامت هزینه بسیار پایینی دارد و تجربه و لذت طبیعت‌گردی را نیز برایتان به‌دنبال دارد.

بهترین زمان سفر به کردستان

با توجه به اینکه استان کردستان در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد از آب و هوای نسبتا سردی برخوردار است. اگر خواهان آب و هوایی خنک، معتدل و ایده‌آل هستید، بهترین زمان سفر به کردستان برای شما از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهر است. طرفداران آب و هوای برفی و تفریحات زمستانی از جمله اسکی، می‌توانند فصل زمستان را برای سفر به این منطقه بکر و کوهستانی انتخاب کنند.

برای سفر به استان کردستان از هر کجای کشور می‌توانید از طریق هوایی و زمینی، اقدام به سفر کنید. برای سفر زمینی به این استان از تهران تا شهر سنندج، مرکز استان، حدود ۵۰۰ کیلومتر را باید بپیمایید که این مسیر را می‌توانید با اتومبیل شخصی یا اتوبوس طی کنید.

سخن پایانی

سعی کردیم در این دو مقاله شما را با جاذبه‌های دیدنی و غذاهای محلی و سوغاتی‌های بی‌نظیر این استان کوهستانی آشنا کنیم تا اگر تاکنون به این استان زیبا سفر نکرده‌اید با شناخت بیشتری با این استان و جاذبه‌های متنوعش دیدار کنید. اما جاذبه‌ها و مناطق گردشگری و همچنین غذاهای خوش‌طعم، وصف ناپذیر و اصیل کردستان فراتر از آن چیزی است که در این مقاله بگنجد. امیدواریم با سفر به این نقطه از ایران، اوقات خوشی را برای خود و همراهانتان رقم بزنید.

شما تا به حال به استان کردستان سفر کرده‌اید؟

کدام شهر و کدامیک از جاذبه‌های گردشگری این استان کوهستانی توجه شما را به خود جلب کرده است؟

تجربیات سفرتان را با ما در میان بگذارید.